અત્યાર સુધી કુંવારો જ રહ્યો છું, કારણ કે જીવનસાથી જો મારા રસ-રુચિ પ્રમાણેની ન મળે તો મારી જિંદગી નર્ક જેવી બની જાય. એના કરતાં તો એકલા સારા!
કોલેજમાં બપોરની ‘રિસેસ’ પડી. અન્ય છોકરા-છોકરીઓ કેન્ટીન તરફ ગયાં, પણ મિસરી કોલેજની બહાર રસ્તાની પેલી બાજુ પર આવેલી ડિસ્ટ્રિક્ટ લાઇબ્રેરી તરફ ચાલવા માંડી. અંદર જઇને એણે ચિંતન વિષયક એક પુસ્તક પસંદ કર્યું. ગ્રંથપાલના રજિસ્ટરમાં પુસ્તકનું નામ અને લીધાની તારીખ દર્જ કરાવતી હતી, ત્યાં જ બાજુમાંથી અવાજ આવ્યો, ‘સર થોરોનું વોલ્ડન છે ને? સુંદર પુસ્તક છે. વાંચવાની મજા આવશે.’
મિસરીએ માખણ જેવો ચહેરો ઘુમાવ્યો. જોયું તો બાજુમાં એક યુવાન મલકી રહ્યો હતો. એ ભલે શ્યામ રંગનો હતો, પણ નમણો દેખાતો હતો. એના બોલવામાં અને વર્તનમાં સંસ્કારિતા ઝલકતી હતી. અને મહત્વની વાત એ હતી કે એ ‘વોલ્ડન’ જેવા અઘરા પુસ્તક વિશે પોતાનો અભિપ્રાય આપી રહ્યો હતો. ‘તમે આ પુસ્તક વાંચેલું છે?’ મિસરીએ આંખોમાંથી અહોભાવ છલકાવતાં પૂછ્યું.‘હા, જ્યારે હું દસમા ધોરણમાં હતો ત્યારે વાંચ્યું હતું.’
‘દસમામાં? બાપ રે! હું જ્યારે દસમું ભણતી હતી ત્યારે તો હજી સરસ્વતીચંદ્ર, મળેલા જીવ અને ઝેર તો પીધાં જાણી-જાણી વાંચી હતી!!’‘એ બધું મેં પાંચમા ધોરણ સુધીમાં પતાવી નાખ્યું હતું. ર.વ. દેસાઇ, ધૂમકેતુ, પન્નાલાલ, મેઘાણી અને દર્શકને તો વાંચવા જ પડે ને! એ બધાં આપણી ભાષાના ઘરેણાં છે.’ યુવાને વિનમ્રતાપૂર્વક સ્વીકાર્યું. ‘પણ આવા કીમતી ઘરેણાં પાંચમા ધોરણમાં?! એ ઉંમરે તો અડૂકિયો-દડૂકિયો અને છકો-મકો વાંચવાની ઉંમર ગણાય!’
છકો-મકો તો પહેલા-બીજા ધોરણના સાથીદારો! જો એમાં જ અટવાઇ જઇએ તો પછી ઓ હેનરી, એન્ટન ચેખોવ, વિકટર હ્યુગો, મોંપાસા અને શેકસપિયર ક્યારે વાંચવાના?! પણ જવા દો એ બધી વાતો! તમારે મોડું થતું હશે. સાહિત્યના સાગરને રિસેસની ગાગરમાં નહીં સમાવી શકાય.’
મિસરીની આંખો પહોળી થઇ ગઇ, ‘એટલે? તમને એ વાતનીયે જાણ છે કે હું સામેની કોલેજમાં ભણું છું અને રિસેસમાં...?’‘એટલું જાણવા માટે બહુ તેજસ્વી દિમાગની જરૂર નથી, મિસ મિસરી મહેતા! આ લેટેસ્ટ ફેશનનો ડ્રેસ, હાથમાં પકડેલી નોટબુક અને ટેબલ પર પડેલું તમારું મેમ્બરશિપ-કાર્ડ, આટલું કાફી છે. નિરીક્ષણ અને તર્ક જરૂરી છે. યુવાન અદબપૂર્વક સહેજ ઝૂકીને, શાલીનતાભર્યું સ્મિત ફરકાવીને ચાલતો થયો. મિસરી અંજાઇ ગયેલી હાલતમાં કેટલીક વાર સુધી ત્યાં ને ત્યાં જ ઊભી રહી ગઇ. જ્યારે ભાનમાં આવી ત્યારે એને ભાન થયું કે આવા સાહિત્યપ્રેમી યુવાનને એનું નામ પૂછવાનું તો ભૂલી જ ગઇ!
****
‘મારું નામ મધ્યાહ્ન માવાણી. હું કોલેજમાં સ્પોર્ટ્સ ટીચરની જોબ કરું છું. તમે સાયન્સ કોલેજમાં છો, હું આટ્gસ કોલેજમાં છું.’ ચાર દિવસ પછી ફરીથી બંને જણાં લાઇબ્રેરીમાં મળી ગયાં. મિસરીએ નામ પૂછ્યું, જવાબમાં યુવાને અડધો બાયોડેટા આપી દીધો.‘તમે સ્પોર્ટ્સ ટીચર છો?! અને તેમ છતાં સાહિત્યનો આટલો છંદ?!’
‘એમાં આશ્ચર્ય જેવું શું છે! તમે સાયન્સના વિદ્યાર્થિની થઇને ચિંતનનાં પુસ્તકો નથી વાંચી રહ્યાં?’ મધ્યાહ્ને એના શુદ્ધ તર્ક વડે મિસરીની બોલતી બંધ કરી દીધી. પછી મૂળ વાત ઉપર આવ્યો, ‘આ વખતે કર્યું પુસ્તક લઇ જવાના છો?’‘જર્મન સાહિત્યકાર ગેટેનું કોઇ પુસ્તક મળી જાય તો...’
‘ના, ગેટે હવે આઉટ ઓફ ડેટ થઇ ગયો છે. તમારે જર્મનીનો જ સાહિત્યકાર વાંચવો હોય તો શિંગ્લરને પસંદ કરો! એનો વાર્તાસંગ્રહ ‘ધી હેવન્લી લવ’ લઇ જાવ! એ ઓછો જાણીતો છે, પણ વર્લ્ડ કલાસ છે. તમે ચેખોવ અને મોંપાસાને ભૂલી જશો!’‘અને તમને યાદ કરીશ... જો એ પુસ્તક મને ગમી જશે તો!’ મિસરી સાકર જેવું મીઠું હસી પડી. પછી કબાટ તરફ વળી ગઇ. જોકે એને શિંગ્લરનું લખેલું એક પણ પુસ્તક ન જડ્યું, પછી એ ના છુટકે ફ્રેંચ રિવોલ્યુશનનો ઈતિહાસ લઇને ચાલતી થઇ. પગથિયાં પાસે મધ્યાહ્ન જાણે એની પ્રતીક્ષા કરતો ઊભો હતો! ‘તમને વાંધો ન હોય તો થોડી વાર આપણે કોફીશોપમાં બેસીશું? મને ખબર છે કે આજે તમે રિસેસની મર્યાદા લઇને નથી આવ્યાં. કોલેજમાં આજે હાફ-ડે-હોલિડે છે.’
‘પણ કોફીશોપમાં...?’‘ડોન્ટ વરી! હું તમારી સાથે રોમાન્સ કરવા માટે તમને નથી લઇ જતો, હું તો તમને સાહિત્યની ચર્ચા માટે લઇ જઇ રહ્યો છું. ઇફ યુ ડોન્ટ માઇન્ડ...’ મધ્યાહ્ને એવી રીતે કહ્યું કે મિસરી ના ન પાડી શકી. એ મુલાકાત અડધાને બદલે અઢી કલાક સુધી ચાલી. મિસરી માટે એ જિંદગીનો સર્વશ્રેષ્ઠ અનુભવ બની ગયો. મધ્યાહ્ન એને કોફીશોપમાં બેઠા-બેઠા જ પૂરા વિશ્વની સફરે ઉપાડી ગયો. મિસરી પોતે સાહિત્યની જબરદસ્ત વાચક હતી, એની જિંદગીનો એકમાત્ર શોખ જ આ હતો. પણ એણે કાન પકડી લીધા, ‘મધ્યાહ્ન, તમે તો મને માત કરી નાખી. આટલું બધું વાંચવા માટેનો સમય તમે ક્યાંથી કાઢો છો?’
‘સમય કાઢવો નથી પડતો, મિસરી, સમય મળી રહે છે. હું સ્પોર્ટ્સ ટીચર છું. રોજના પાંચ કલાક ટેનિસ, બેડમિંટન અને હોકી-ફૂટબોલના ખેલાડીઓ સાથે માથાપચ્ચી કરી લીધા પછી ઘરે આવીને હું રીલ્કે અને શેલીની દુનિયામાં ખોવાઇ જાઉં છું. અહીં હું એકલો જ રહું છું. મેં પાનના ગલ્લે ટોળટપ્પાં મારવાનાં કે ટી.વી. સામે બેસી રહેવાના ‘રજવાડી’ શોખ પાળ્યા નથી. અત્યાર સુધી કુંવારો પણ એ જ કારણસર રહ્યો છું. જીવનસાથી જો મારા રસ-રુચિ પ્રમાણેની ન મળે તો મારી જિંદગી નર્ક જેવી બની જાય.
એના કરતાં તો એકલા સારા!’ મિસરી આ પુરુષ ઉપર ઓળઘોળ થઇ ગઇ. હૃદયને પળવાર માટે થંભાવી દઇને પૂછી બેઠી, ‘એક પ્રયત્ન કરવામાં શું જાય છે? શક્ય છે કે તમારી કક્ષાએ પહોંચી શકે એવી જીવનસંગિની મળી પણ જાય.’ મધ્યાહ્ન ચમકીને મિસરીની સામે જોઇ રહ્યો. પછી જોતો જ રહ્યો. સાહિત્યને વરેલી એક મુગ્ધા પોતાની આંખોમાં મહુડાનો પહેલી ધારનો દેશી દારૂ છલકાવતી એને લલચાવી રહી હતી અને એને સૂધ પણ ન રહી કે ક્યારે પોતે આ મિસરી નામની મધુશાલામાં ડૂબી ગયો!
****
લગ્નનાં ત્રણ વર્ષ પૂરાં થઇ ગયાં. મિસરીની અનિચ્છા છતાં ઉપરાછાપરી બબ્બે બાળકો પેદા થઇ ગયાં. ચોથું વરસ બેઠું અને મધ્યાહ્ને પોત પ્રકાશ્યું, ‘મારે આ વરસે ત્રીજું બાળક જોઇશે. દસ વરસમાં અડધો ડઝન બચ્ચાં તો પેદા કરવાં જ છે. તારા જેવી સુંદર પત્ની હોય પછી મારે બીજું શું કરવાનું હોય!’
‘અરે! હું કંઇ બાળકો પેદા કરવાનું મશીન થોડી છું? અને આપણે તો સાહિત્યના શોખના લીધે ભેગાં થયાં છીએ...’‘છોડ એ બધી વાહિયાત વાતો! મારે તો તને ગમે તેમ કરીને પાડવી હતી, એટલે મેં સાહિત્યનું નાટક કર્યું’તું’! મેં જિંદગીમાં એક લઘુકથા પણ વાંચી નથી. તને જીતવા માટે પચીસ-પચાસ દેશી-વિદેશી લેખકોનાં નામો ગોખી નાખ્યાં હતાં. હવે કાન ખોલીને સાંભળી લે! કાલથી છાપું મગાવવાનું પણ બંધ કરી દઉં છું.
મધ્યાહ્ન તો મારું બનાવટી નામ છે, અસલમાં તો હું મકન માવાણી છું. તને જોઇને પાગલ થઇ ગયો. હવે તું ક્યાં જવાની છે? બસ, આખી જિંદગી હું તારા મધના ઘડા જેવા શરીરના ઘૂંટડા ઉપર ઘૂંટડા ભર્યા કરીશ. લોકોને તો સાહિત્યના વાંચનથી ફાયદો થતો હશે, પણ મને તો એના નામથી પણ ફાયદો જ ફાયદો છે.’
Sunday, January 16, 2011
કદી ઘટના બનીને પણ હૃદયની પાર જાવું છે
આશિક સ્તબ્ધ થઇ ગયો, જો આ સુગંધ પર્ફ્યૂમની નહોતી તો પછી શેની હતી?! આ શ્યામલ સુંદરીની તરબતર કાયામાંથી ફેલાતી દેહસુગંધ હતી? એ જ ક્ષણે આશિકે નિર્ધારકરી લીધો કે જો પરણવું તો આ સુગંધના દરિયાને જ! નહીંતર જિંદગીભર કુંવારા રહેવું.
‘ચાલો! ચાલો! બોટ ‘હાઉસફુલ’ થઇ ગઇ! હવે મહેરબાની કરીને એક પણ માણસને બેસાડતા નહીં...’ આશિક અંધારિયાએ બોટચાલકને આદેશાત્મક અવાજમાં કહ્યું. સૌરાષ્ટ્રના ગામડાનો શહેરની કોલેજમાં ભણતો યુવાન આશિક અંધારિયા દિવાળીની રજાઓમાં સાપૂતારાની સહેલગાહે નીકળ્યો હતો. સાથે મમ્મી-પપ્પા અને નાની બહેન પણ હતાં.
આખા દિવસનું ‘સાઇટ સીઇંગ’ પતાવીને ઢળતી સાંજે સાપૂતારાના રમણીય તળાવમાં નૌકાવિહાર માટે જઇ પહોંચ્યાં. લાંબી કતારમાં ઊભાં રહ્યાં. ટિકિટો લીધી. ચાર-પાંચ હોડીઓમાં ભાગે પડતાં માથાંઓ વહેંચાઇ ગયાં. હોડી હાઉસફુલ થઇ ગઇ. ત્યાં કાંઠા પરથી એક અવાજ આવ્યો,’ અય્યો...યો...! અપ્પા અનાક્કા વડક્કમ...!’
હોડીવાળો સમજયો નહીં, દક્ષિણી લુંગી પહેરેલો સીસમરંગી આદમીએ હિંદીમાં શરૂ કર્યું, ‘અય્યોયો, બ્રધર! તુમ રૂક જાઓ! હમ કો ભી બોટ મેં બઇઠા લો ના! હમ સાઉથસે આયા... હમ રૂકેગા નહીં... કલ મોર્નિંગમેં હમ ચલા જાયેગા... પ્લીઝ...’ હોડીવાળાને દયા આવી ગઇ. સીસમ જેવો કાળો પુરુષ એકલો ન હતો. બાજુમાં એની સીસમડી પણ ઊભી હતી. એક દસ-બાર વરસનો હાથીના મદનિયા જેવો છોકરો પણ હતો. અને છેક પાછળ વીસેક વર્ષની એક યુવતી. એ હતી તો ઘઉંવણીઁ. કદાચ એકાદ ‘શેડ’ જેટલી શ્યામ પણ ગણી શકાય, પરંતુ કુટુંબની સરખામણીમાં એની ત્વચા ઉજળી લાગતી હતી.
આશિકને ડર લાગ્યો કે વધારાનાં ચાર જણાંને કારણે કદાચ ‘બોટ’ ડૂબી જશે. એટલે એણે મનાઇ ફરમાવી દીધી. હોડીવાળો અટકી ગયો. પેલો કાળો સાઉથ ઇન્ડિયન ઝઘડવાના અંદાજમાં બબડવા માંડ્યો.આશિકને એની ભાષા તો ન સમજાઇ, પણ બરાબર હોડી ઊપડવાની ક્ષણે પેલી યુવતીનો અવાજ સંભળાયો, ‘એક્સકયુઝ મી, જેન્ટલમેન! મૈંને તો સૂના થા કિ ગુજરાત કે લોગ બહોત અચ્છે હોતે હૈ! આપકી મહેમાન-નવાઝી કે ચચેઁ તો પૂરી દુનિયા મેં મશહૂર હૈ. ક્યા યે હી હૈ આપકી... આતિથ્ય ભાવના...’
આશિક ઘા ખાઇ ગયો. આ દક્ષિણ ભારતીય પરિવારની છોકરી આટલા સ્પષ્ટ અને શુદ્ધ ઉચ્ચારોમાં હિન્દી-ઉર્દૂમાં શી રીતે વાત કરી શકે?! આઘાતમાંથી બહાર નીકળવા માટે હોડી ડૂબવાનો ભય રજૂ કર્યો. પણ પેલી કોમલાંગી અટલ રહી, ‘અરે, ડૂબેંગે તો હમ સબ ડૂબેંગે! ગુજરાત કા જવાન ડુબનેસે ડરતા હૈ ક્યા?’
‘ઠીક હૈ, સબ કો હોડી મેં બિઠા દો, ભૈયા!’ આશિકે હોડીવાળાને લીલી ઝંડી દર્શાવી દીધી. ચારેય પેસેન્જરો લાકડાના પાટિયા પર થઇને હોડીમાં આવી ગયા. પણ અંદર બેસવાની તો જગ્યા જ ક્યાં હતી! નૌકાચાલકે સમતુલન જાળવવા માટે ચારેય પ્રવાસીઓને ચાર ખૂણે ઊભા રાખી દીધા. એમાં આશિક ફાવી ગયો. પેલી યુવતી એના જ ભાગમાં લખાઇ હશે, એ જ ખૂણો એના ફાળે આવ્યો. હોડી જળસપાટી પર સરકવા માંડી, પહાડોની હાથતાળી દઇને ફેંકાતો ઠંડો પવન આહ્લાદક લાગતો હતો, એમાં ભળી દસ્યુસુંદરીના દેહમાંથી ફોરતી મિશ્ર સુગંધ.
કાળા ભમ્મર કેશમાંથી ઊઠતી કોપરેલી ગંધ, કોમળ હથેળીઓમાંથી જન્મતી મેંદીની કડવી વાસ અને આ બધાંને છાઇ દેતી કોઇ અજાણ્યા પર્ફ્યૂમની માદક મહેક. આશિક પૂછી બેઠો, ‘આપ બહોત મહેંગા પર્ફ્યૂમ ઇસ્તેમાલ કરતી હો...’ યુવતી ભડકી ગઇ, ‘પર્ફ્યૂમ? ના બાબા ના! મૈંને કોઇ પર્ફ્યૂમ નહીં લગાયા હૈ, હાઇ હેઇટ આર્ટિફિશિયલ ફ્રેગ્રનસ...!’
આશિક સ્તબ્ધ થઇ ગયો, જો આ સુગંધ પર્ફ્યૂમની નહોતી તો પછી શેની હતી?! આ શ્યામલ સુંદરીની તરબતર કાયામાંથી ફેલાતી દેહસુગંધ હતી? એ જ ક્ષણે આશિકે નિર્ધારકરી લીધો કે જો પરણવું તો આ સુગંધના દરિયાને જ! નહીંતર જિંદગીભર કુંવારા રહેવું. થોડી પળો વીત્યાં પછી એણે સુગંધી છોડને એનું નામ પૂછ્યું. જવાબ મળ્યો, ‘અનુષ્કા સુબ્રમણ્યમ.’
‘કહાંસે આયે હો?’ આશિકના આ સવાલના જવાબમાં અડધો દેશ સમાઇ જતો હતો, ‘મેરી માં ઓરિસ્સાસે હૈ. પિતાજી કેરાલા કે હૈ. ભાઇ વિશાખાપટ્ટનમ્ મેં પઢાઇકરતા હૈ... ઔર મૈં મુંબઇ મેં ગ્રેજ્યુએશન કરતી હૂં. આપ?’ વાતો થતી રહી. નૌકાવિહાર પૂર્ણ કરીને જ્યારે આશિક એના મુકામ તરફ જવા નીકળ્યો, ત્યારે એને ખબર પડી કે સુબ્રમણ્યમ પરિવાર પણ એ જ સરકારી ગેસ્ટ હાઉસમાં ઊતરેલો હતો. બંને રૂમો વચ્ચે ફક્ત એક ખાંચા જેટલું જ અંતર હતું. રાત્રિભોજન પતાવીને આશિક બહાર લટાર મારવા નીકળી પડ્યો. અતિથિગૃહની લાઉન્જમાં પડેલા સોફામાં અનુષ્કા બેઠી હતી અને અંગ્રેજી અખબાર વાંચી રહી હતી.
‘હાય, અબ તક સોઇ નહીં...?’ આશિકે પૂછ્યું.‘નીંદ નહીં આ રહી હૈ, મુજે દેર રાત તક જાગને કી આદત હૈ!’ અનુષ્કા હસી રહી. એ હાસ્યના નિર્મળ ધોધમાં પવિત્ર સ્નાન કરવાની લાલચ કોણ રોકી શકે? આશિકે ત્યાં જ આસન જમાવી દીધું. રાત્રિના બે વાગ્યા સુધી બંને વાતો કરતાં રહ્યાં. આશિક જાણતો હતો કે એની પાસે સમય ખૂબ ઓછો છે, માટે એણે સીધું જ પૂછી લીધું, ‘અનુષ્કા, મુઝે તુમ અચ્છી લગતી હો. મૈં જાન ચૂકા હૂં કિ તુમ ભી મુઝે પસંદ કરને લગી હો.
ક્યા હમ એક-દૂસરે કે સાથ લગ્ન કર સકતે હૈ?’ અનુષ્કા ભણેલી-ગણેલી હતી, તેમ છતાં પૂરેપૂરી ભારતીય દીકરી સાબિત થઇને ઊભી રહી, ‘મૈં ક્યા બોલું? તુમ મેરે મધર-ફાધરસે બાત કરો!’ બીજા દિવસે સવારે નાસ્તાના ટેબલ ઉપર આશિકનાં મમ્મી-પપ્પા અને અનુષ્કાનાં મમ્મી-પપ્પા મળ્યાં, સાથે બેઠાં અને નિખાલસ વાતાવરણમાં ચર્ચા કરી. આશિકના પપ્પાએ જણાવી દીધું, ‘અમે સાવ નાનકડા ગામમાં રહીએ છીએ. ખેતીવાડી છે. ખાધે-પીધે ખૂબ સુખી છીએ.
અમારો દીકરો ઉચ્ચ શિક્ષણ પામેલો છે, ભવિષ્યમાં મોટા શહેરમાં ગોઠવાઇ જશે, પણ અત્યારે અમારા ગ્રામીણ વાતાવરણને જોઇને કોઇ ભણેલી છોકરી એની સાથે પોતાનું જીવન જોડવા તૈયાર નહીં થાય. આટલી વાત અમારી મજબૂરીની, બાકી તો તમારી દીકરી અમને બધાંને ગમી ગઇ છે એ જ મોટી વાત છે.’ અનુષ્કાના પપ્પા પણ કાચ જેવા પારદર્શક નીકળ્યા, ‘મજબૂર તો હમ હૈ, સાહબ! હમારી અનુષ્કા સર્વગુણસંપન્ન હૈ, ફિર ભી અચ્છે લડકે કે લિયે હમેં ‘ડાવરી’ દેની પડેગી, કમ સે કમ પચીસ-તીસ લાખ...’
બે નાની-નાની મજબૂરીઓ અને મોટી-મોટી મહોબ્બત બે પરિવારોને જોડી ગઇ. એક-મેકનાં સરનામાં અને ટેલિફોન નંબરો અપાઇ ગયાં, લેવાઇ ગયાં. એક વાર છોકરાવાળા દક્ષિણ જાત્રાએ જઇ આવ્યા, એક ફેરો કન્યાપક્ષવાળા સૌરાષ્ટ્રનો મારી ગયા. આશિકના પરિવારે એવું પ્રેમભર્યું સ્વાગત કર્યું કે પુરાણો દોહો સાચો પડીને ઊભો રહ્યો: ‘કાઠિયાવાડમાં કો’ક દી તું ભૂલો પડ ભગવાન, તારાં એવાં કરું સન્માન, તને સ્વર્ગ ભુલાવું શામળા.’
સુબ્રમણ્યમ્ પરિવારના તમામ ‘શામળાઓ’ રાજીના રેડ થઇ ગયા. સગાઇ થઇ ગઇ, લગ્ન થવામાં છે. ભારતદેશની વિવિધતામાં એકતાનું આ સાચું ઉદાહરણ. આ લેખ જ્યારે વંચાતો હશે ત્યારે આશિક એની મધુરજની ઊજવતો હશે. સુગંધનો દરિયો શૃંગારનાં મોજાં વડે સ્નેહના ખડકને ભીંજવી રહ્યો હશે.
(સત્ય ઘટના, નામફેર સાથે)
(શીર્ષક પંક્તિ : શૈલેશ પંડ્યા ‘ભીનાશ’)
‘ચાલો! ચાલો! બોટ ‘હાઉસફુલ’ થઇ ગઇ! હવે મહેરબાની કરીને એક પણ માણસને બેસાડતા નહીં...’ આશિક અંધારિયાએ બોટચાલકને આદેશાત્મક અવાજમાં કહ્યું. સૌરાષ્ટ્રના ગામડાનો શહેરની કોલેજમાં ભણતો યુવાન આશિક અંધારિયા દિવાળીની રજાઓમાં સાપૂતારાની સહેલગાહે નીકળ્યો હતો. સાથે મમ્મી-પપ્પા અને નાની બહેન પણ હતાં.
આખા દિવસનું ‘સાઇટ સીઇંગ’ પતાવીને ઢળતી સાંજે સાપૂતારાના રમણીય તળાવમાં નૌકાવિહાર માટે જઇ પહોંચ્યાં. લાંબી કતારમાં ઊભાં રહ્યાં. ટિકિટો લીધી. ચાર-પાંચ હોડીઓમાં ભાગે પડતાં માથાંઓ વહેંચાઇ ગયાં. હોડી હાઉસફુલ થઇ ગઇ. ત્યાં કાંઠા પરથી એક અવાજ આવ્યો,’ અય્યો...યો...! અપ્પા અનાક્કા વડક્કમ...!’
હોડીવાળો સમજયો નહીં, દક્ષિણી લુંગી પહેરેલો સીસમરંગી આદમીએ હિંદીમાં શરૂ કર્યું, ‘અય્યોયો, બ્રધર! તુમ રૂક જાઓ! હમ કો ભી બોટ મેં બઇઠા લો ના! હમ સાઉથસે આયા... હમ રૂકેગા નહીં... કલ મોર્નિંગમેં હમ ચલા જાયેગા... પ્લીઝ...’ હોડીવાળાને દયા આવી ગઇ. સીસમ જેવો કાળો પુરુષ એકલો ન હતો. બાજુમાં એની સીસમડી પણ ઊભી હતી. એક દસ-બાર વરસનો હાથીના મદનિયા જેવો છોકરો પણ હતો. અને છેક પાછળ વીસેક વર્ષની એક યુવતી. એ હતી તો ઘઉંવણીઁ. કદાચ એકાદ ‘શેડ’ જેટલી શ્યામ પણ ગણી શકાય, પરંતુ કુટુંબની સરખામણીમાં એની ત્વચા ઉજળી લાગતી હતી.
આશિકને ડર લાગ્યો કે વધારાનાં ચાર જણાંને કારણે કદાચ ‘બોટ’ ડૂબી જશે. એટલે એણે મનાઇ ફરમાવી દીધી. હોડીવાળો અટકી ગયો. પેલો કાળો સાઉથ ઇન્ડિયન ઝઘડવાના અંદાજમાં બબડવા માંડ્યો.આશિકને એની ભાષા તો ન સમજાઇ, પણ બરાબર હોડી ઊપડવાની ક્ષણે પેલી યુવતીનો અવાજ સંભળાયો, ‘એક્સકયુઝ મી, જેન્ટલમેન! મૈંને તો સૂના થા કિ ગુજરાત કે લોગ બહોત અચ્છે હોતે હૈ! આપકી મહેમાન-નવાઝી કે ચચેઁ તો પૂરી દુનિયા મેં મશહૂર હૈ. ક્યા યે હી હૈ આપકી... આતિથ્ય ભાવના...’
આશિક ઘા ખાઇ ગયો. આ દક્ષિણ ભારતીય પરિવારની છોકરી આટલા સ્પષ્ટ અને શુદ્ધ ઉચ્ચારોમાં હિન્દી-ઉર્દૂમાં શી રીતે વાત કરી શકે?! આઘાતમાંથી બહાર નીકળવા માટે હોડી ડૂબવાનો ભય રજૂ કર્યો. પણ પેલી કોમલાંગી અટલ રહી, ‘અરે, ડૂબેંગે તો હમ સબ ડૂબેંગે! ગુજરાત કા જવાન ડુબનેસે ડરતા હૈ ક્યા?’
‘ઠીક હૈ, સબ કો હોડી મેં બિઠા દો, ભૈયા!’ આશિકે હોડીવાળાને લીલી ઝંડી દર્શાવી દીધી. ચારેય પેસેન્જરો લાકડાના પાટિયા પર થઇને હોડીમાં આવી ગયા. પણ અંદર બેસવાની તો જગ્યા જ ક્યાં હતી! નૌકાચાલકે સમતુલન જાળવવા માટે ચારેય પ્રવાસીઓને ચાર ખૂણે ઊભા રાખી દીધા. એમાં આશિક ફાવી ગયો. પેલી યુવતી એના જ ભાગમાં લખાઇ હશે, એ જ ખૂણો એના ફાળે આવ્યો. હોડી જળસપાટી પર સરકવા માંડી, પહાડોની હાથતાળી દઇને ફેંકાતો ઠંડો પવન આહ્લાદક લાગતો હતો, એમાં ભળી દસ્યુસુંદરીના દેહમાંથી ફોરતી મિશ્ર સુગંધ.
કાળા ભમ્મર કેશમાંથી ઊઠતી કોપરેલી ગંધ, કોમળ હથેળીઓમાંથી જન્મતી મેંદીની કડવી વાસ અને આ બધાંને છાઇ દેતી કોઇ અજાણ્યા પર્ફ્યૂમની માદક મહેક. આશિક પૂછી બેઠો, ‘આપ બહોત મહેંગા પર્ફ્યૂમ ઇસ્તેમાલ કરતી હો...’ યુવતી ભડકી ગઇ, ‘પર્ફ્યૂમ? ના બાબા ના! મૈંને કોઇ પર્ફ્યૂમ નહીં લગાયા હૈ, હાઇ હેઇટ આર્ટિફિશિયલ ફ્રેગ્રનસ...!’
આશિક સ્તબ્ધ થઇ ગયો, જો આ સુગંધ પર્ફ્યૂમની નહોતી તો પછી શેની હતી?! આ શ્યામલ સુંદરીની તરબતર કાયામાંથી ફેલાતી દેહસુગંધ હતી? એ જ ક્ષણે આશિકે નિર્ધારકરી લીધો કે જો પરણવું તો આ સુગંધના દરિયાને જ! નહીંતર જિંદગીભર કુંવારા રહેવું. થોડી પળો વીત્યાં પછી એણે સુગંધી છોડને એનું નામ પૂછ્યું. જવાબ મળ્યો, ‘અનુષ્કા સુબ્રમણ્યમ.’
‘કહાંસે આયે હો?’ આશિકના આ સવાલના જવાબમાં અડધો દેશ સમાઇ જતો હતો, ‘મેરી માં ઓરિસ્સાસે હૈ. પિતાજી કેરાલા કે હૈ. ભાઇ વિશાખાપટ્ટનમ્ મેં પઢાઇકરતા હૈ... ઔર મૈં મુંબઇ મેં ગ્રેજ્યુએશન કરતી હૂં. આપ?’ વાતો થતી રહી. નૌકાવિહાર પૂર્ણ કરીને જ્યારે આશિક એના મુકામ તરફ જવા નીકળ્યો, ત્યારે એને ખબર પડી કે સુબ્રમણ્યમ પરિવાર પણ એ જ સરકારી ગેસ્ટ હાઉસમાં ઊતરેલો હતો. બંને રૂમો વચ્ચે ફક્ત એક ખાંચા જેટલું જ અંતર હતું. રાત્રિભોજન પતાવીને આશિક બહાર લટાર મારવા નીકળી પડ્યો. અતિથિગૃહની લાઉન્જમાં પડેલા સોફામાં અનુષ્કા બેઠી હતી અને અંગ્રેજી અખબાર વાંચી રહી હતી.
‘હાય, અબ તક સોઇ નહીં...?’ આશિકે પૂછ્યું.‘નીંદ નહીં આ રહી હૈ, મુજે દેર રાત તક જાગને કી આદત હૈ!’ અનુષ્કા હસી રહી. એ હાસ્યના નિર્મળ ધોધમાં પવિત્ર સ્નાન કરવાની લાલચ કોણ રોકી શકે? આશિકે ત્યાં જ આસન જમાવી દીધું. રાત્રિના બે વાગ્યા સુધી બંને વાતો કરતાં રહ્યાં. આશિક જાણતો હતો કે એની પાસે સમય ખૂબ ઓછો છે, માટે એણે સીધું જ પૂછી લીધું, ‘અનુષ્કા, મુઝે તુમ અચ્છી લગતી હો. મૈં જાન ચૂકા હૂં કિ તુમ ભી મુઝે પસંદ કરને લગી હો.
ક્યા હમ એક-દૂસરે કે સાથ લગ્ન કર સકતે હૈ?’ અનુષ્કા ભણેલી-ગણેલી હતી, તેમ છતાં પૂરેપૂરી ભારતીય દીકરી સાબિત થઇને ઊભી રહી, ‘મૈં ક્યા બોલું? તુમ મેરે મધર-ફાધરસે બાત કરો!’ બીજા દિવસે સવારે નાસ્તાના ટેબલ ઉપર આશિકનાં મમ્મી-પપ્પા અને અનુષ્કાનાં મમ્મી-પપ્પા મળ્યાં, સાથે બેઠાં અને નિખાલસ વાતાવરણમાં ચર્ચા કરી. આશિકના પપ્પાએ જણાવી દીધું, ‘અમે સાવ નાનકડા ગામમાં રહીએ છીએ. ખેતીવાડી છે. ખાધે-પીધે ખૂબ સુખી છીએ.
અમારો દીકરો ઉચ્ચ શિક્ષણ પામેલો છે, ભવિષ્યમાં મોટા શહેરમાં ગોઠવાઇ જશે, પણ અત્યારે અમારા ગ્રામીણ વાતાવરણને જોઇને કોઇ ભણેલી છોકરી એની સાથે પોતાનું જીવન જોડવા તૈયાર નહીં થાય. આટલી વાત અમારી મજબૂરીની, બાકી તો તમારી દીકરી અમને બધાંને ગમી ગઇ છે એ જ મોટી વાત છે.’ અનુષ્કાના પપ્પા પણ કાચ જેવા પારદર્શક નીકળ્યા, ‘મજબૂર તો હમ હૈ, સાહબ! હમારી અનુષ્કા સર્વગુણસંપન્ન હૈ, ફિર ભી અચ્છે લડકે કે લિયે હમેં ‘ડાવરી’ દેની પડેગી, કમ સે કમ પચીસ-તીસ લાખ...’
બે નાની-નાની મજબૂરીઓ અને મોટી-મોટી મહોબ્બત બે પરિવારોને જોડી ગઇ. એક-મેકનાં સરનામાં અને ટેલિફોન નંબરો અપાઇ ગયાં, લેવાઇ ગયાં. એક વાર છોકરાવાળા દક્ષિણ જાત્રાએ જઇ આવ્યા, એક ફેરો કન્યાપક્ષવાળા સૌરાષ્ટ્રનો મારી ગયા. આશિકના પરિવારે એવું પ્રેમભર્યું સ્વાગત કર્યું કે પુરાણો દોહો સાચો પડીને ઊભો રહ્યો: ‘કાઠિયાવાડમાં કો’ક દી તું ભૂલો પડ ભગવાન, તારાં એવાં કરું સન્માન, તને સ્વર્ગ ભુલાવું શામળા.’
સુબ્રમણ્યમ્ પરિવારના તમામ ‘શામળાઓ’ રાજીના રેડ થઇ ગયા. સગાઇ થઇ ગઇ, લગ્ન થવામાં છે. ભારતદેશની વિવિધતામાં એકતાનું આ સાચું ઉદાહરણ. આ લેખ જ્યારે વંચાતો હશે ત્યારે આશિક એની મધુરજની ઊજવતો હશે. સુગંધનો દરિયો શૃંગારનાં મોજાં વડે સ્નેહના ખડકને ભીંજવી રહ્યો હશે.
(સત્ય ઘટના, નામફેર સાથે)
(શીર્ષક પંક્તિ : શૈલેશ પંડ્યા ‘ભીનાશ’)
Wednesday, January 5, 2011
શું અર્થ શ્રાવણનો તને સમજાયો નથી?
હું એક પારદર્શક પુરુષ છું અને માટે જ કહું છું કે તું મને ગમી ગઇ છે. અત્યારે તું ભલે ‘મિસ’ હોય, પણ આ મારું વચન છે: વિધિન એ વેરી શોર્ટ ટાઇમ, યુ વિલ બી મિસિસ અંદાઝ ઊનવાલા. બાય...’
મોટા ખાનગી કોર્પોરેટ હાઉસના રિસેપ્શન કાઉન્ટર ઉપર બિરાજેલી ખૂબસૂરત યુવતી પાસે આવીને અંદાઝે પૂછ્યું, ‘આઇ વોન્ટ ટુ સી મિ. ખન્ના. તમે મને કહી શકશો કે આ માટે મારે ક્યાં જવું જોઇએ?’‘અફકોર્સ, યસ!’ ઔપચારિક સ્મિતમાં જન્મજાત નજાકત ઉમેરીને રિસેપ્શનિસ્ટે જવાબ આપ્યો, ‘મિ. ખન્ના સીટ્સ ઇન ધી એચ.આર. ડિપાર્ટમેન્ટ. ફોર ધેટ, યુ હેવ ટુ ગો સ્ટ્રેઇટ... ધેન ટેઇક એ લેફ્ટ ટર્ન... ધેન...’ એ બોલતી ગઇ, પણ અંદાઝનું ધ્યાન ક્યાં એને સાંભળવામાં હતું? એ તો કુદરતના આ અનુપમ સર્જનને ધ્યાનથી નીરખવામાં મુગ્ધ અને મગ્ન બની ગયો હતો.
યુવતીએ બોલવાનું પૂરું કર્યું, એટલે અંદાઝે શરૂ કર્યું, ‘થેન્કસ! મેની મેની થેન્કસ! બાય ધી વે, તમારું નામ જાણી શકું?’‘સોરી! નામ આપવું મારા માટે ફરજિયાત નથી અને એ જાણવું તે તમારા માટે જરૂરી નથી.’‘માફ કરજો, મિસ, હું તમારી વાત સાથે સંમત નથી. આપણે નર્સરીમાં કોઇ શ્રેષ્ઠ ફૂલને જોઇએ છીએ ત્યારે એનું નામ અચૂક પૂછીએ છીએ. ફૂલ માટે એ જરૂરી નહીં હોય, પણ ફૂલના પ્રશંસક માટે એ ફરજિયાત બની જાય છે. તમારે નામ ન જણાવવું હોય તો તમારી મરજી! મને તો તમને જોઇને મોજ આવી ગઇ, માટે હું તો તમને મિસ મોજ કહીને બોલાવીશ.’
અંદાઝે જવા માટે પગ ઉપાડ્યો, ત્યાં જ યુવતીએ એને અટકાવ્યો, ‘મારું નામ કહી દઉં છું, આઇ એમ લિજ્જત. મિસ લિજ્જત લાખાણી...’‘વાહ! મારી ધારણા કેટલી સાચી પડી! મોજ કહો કે લિજ્જત, બધું એકનું એક જ થયું કે નહીં! થેન્કયુ! તમારું નામ જાણીને આનંદ થયો અને તમે હજુ સુધી ‘મિસ’ છો એ જાણીને વધારે આનંદ થયો. ચાલો, અત્યારે તો મિ. ખન્નાને મળવા આવ્યો છું, એટલે મારે જવું પડશે, પણ બહુ ઝડપથી એ દિવસ આવશે જ્યારે હું તમને મળવા આવીશ. બાય...!’ અંદાઝ કંઇક એવી દિલફેંક અદામાં આવું બોલીને વિદાય લઇ ગયો કે લિજ્જત વિચારમાં પડી ગઇ.
આ માણસ છેલબટાઉની જેમ વર્તતો હતો, પણ છેલબટાઉ લાગતો ન હતો. આ માણસ ફૂલનું નામ પૂછી રહ્યો હતો, પણ એ ભ્રમર જેવો ભાસતો ન હતો.એ લિજ્જતની ખૂબસૂરતીની ભરપૂર પ્રસંશા કરી ગયો, પણ હકીકતમાં એ ખુદ કંઇ ઓછો સોહામણો ન હતો. આવો હેન્ડસમ, સ્માર્ટ અને વાચાળ યુવાન જો કુંવારો હોય તો કોઇ પણ યુવતી માટે એ લાયક ઉમેદવાર બની શકે.
‘પણ એ કુંવારો છે કે નહીં એ પૂછવાનું તો રહી જ ગયું! લિજ્જત બબડી ઊઠી,’ માણસ સ્માર્ટ નીકળ્યો! હું કુંવારી છું એ તો જાણી ગયો, પણ પોતે પરણેલો છે કે કુંવારો એ...!’જગતમાં તમામ સવાલોના જવાબો હોય જ છે. લિજ્જતને પણ એના સવાલનો જવાબ મળી ગયો. મિ. ખન્નાને મળીને પાછો ફેરલો અંદાઝ રિસેપ્શન પાસે આવીને થંભ્યો, કાઉન્ટર ઉપર આંગળી વડે ટકોરા માર્યા અને માત્ર આટલું જ બોલ્યો, ‘હાય, લિજ્જત! હું એક પારદર્શક પુરુષ છું અને માટે જ કહું છું કે તું મને ગમી ગઇ છે. અત્યારે તું ભલે ‘મિસ’ હોય, પણ આ મારું વચન છે: વિધિન એ વેરી શોર્ટ ટાઇમ, યુ વિલ બી મિસિસ અંદાઝ ઊનવાલા. બાય...’
બે દિવસ માંડ પસાર થયા. લિજ્જત વિરહાગિ્નમાં સળગવા માંડી. ત્રીજા દિવસે અંદાઝનો ફોન આવ્યો, ‘હાય, સ્વીટી! મને યાદ કરે છે?’ એને પોતાનેય ખબર ન પડે એમ લિજ્જત બોલી ગઇ, ‘હા.’ પછી થડકતા હૈયે ઉમેર્યું, ‘તમે?’‘તને અહીં ભૂલ્યું છે જ કોણ, યુ સીલી ગર્લ? ચાલ, મારો મોબાઇલ નંબર ટપકાવી લે! અને તારો મોબાઇલ નંબર લખાવી દે! પ્રેમની વાતો આમ લેન્ડલાઇનમાં ન થઇ શકે.’
એ અઠવાડિયું એક સુનહરા સપનાની જેમ વીતી ગયું. લિજ્જત એક મધ્યમવર્ગીય પરિવારની કન્યા હતી. એની પાસે માતા તરફથી મળેલું અનુપમ સૌંદર્ય હતું અને પિતા તરફથી મળેલી બુદ્ધિમત્તા હતી. એ હંમેશાં ફર્સ્ટકલાસમાં પાસ થઇને ગ્રેજ્યુએટ થઇ હતી. એની ડિગ્રી, એની સંસ્કારિતા અને એના વ્યક્તિત્વે એને આટલી મોટી કંપનીમાં સારી નોકરી અપાવડાવી હતી. હવે એનાં પપ્પા-મમ્મીને તલાશ હતી એક સારા, સંસ્કારી મુરતિયાની. આવા સમયે અંદાઝે એના જીવનમાં પગ મૂક્યો.
‘અંદાઝ, એક વાત કહું? હવે હું તમારા વગર રહી નથી શકતી. આપણાં લગ્નનું કંઇક ગોઠવો ને! તમે મારાં મમ્મી-પપ્પાને મળવા આવો.’ લિજ્જતનાં મમ્મી-પપ્પા પણ અંદાઝને જોઇને ખુશ થઇ ગયાં. ધીમે-ધીમે વાતનું વહેણ લગ્નની દિશા તરફ વહેવા લાગ્યું. પપ્પા ઢીલા પડી ગયા, ‘ભાઈ, મારી પાસે ધામધૂમથી લગ્ન કરવા જેટલા પૈસા નથી.’
‘અહીં ધામધૂમ કરવી છે કોણે? રજિસ્ટર્ડ મેરેજ જેવું ઉત્તમ બીજું કશું જ નથી. જાનમાં તો વરરાજા એકલો જ છે. તમારે બીજા મહેમાનોને નોંતરવાની જરૂર ખરી?’ લગ્ન ઊજવાઇ ગયું અને ‘હનિમૂન’ પણ. રૂપાળા પતંગિયાનાં રૂપ, રસ અને રંગના ઘૂંટ ઉપર ઘૂંટ પી લીધા પછી ભમરાએ વાત મૂકી, ‘ડાર્લિંગ, હું તમારી ઓફિસમાં મિ. ખન્નાને મળવા આવેલો એ તો મારા ધંધાના વધુ વિકાસ અર્થે આવ્યો હતો, બાકી મારો મૂળ બિઝનેસ તો ભાવનગર ખાતે છે.
માટે મારે ત્રણ દિવસ અહીં રહેવું પડશે અને દર અઠવાડિયે ચાર દિવસ ભાવનગરમાં ધ્યાન આપવું પડશે. આખી જિંદગી લગભગ આવું ચાલ્યા કરશે. તને આમાં વાંધો નથી ને?’ જવાબમાં નવોઢા શરમાઇને પતિને વળગી પડી, ‘મને તો એટલી નિરાંત રહેશે, આ ત્રણ દિવસમાં જ તમે મને એવી થકાવી દો છો કે...’ અને અંદાઝે લિજ્જતને વધુ એક વાર થકાવી દીધી.
*** *** ***
ચોથા દિવસે ભાવનગર જતી બસમાં બેસી ગયા પછી અંદાઝે ફોન લગાડ્યો. એની પત્ની યામાએ કોલ રિસીવ કર્યો, ‘ક્યાં છો તમે, ડિયર?’‘બસમાં છું. ચારેક કલાકમાં પહોંચું છું. મુન્નો મજામાં છે ને? એક સારા સમાચાર આપું? અમદાવાદમાં બિઝનેસનું સારું ગોઠવાઇ ગયું છે. હવેથી મારે દર અઠવાડિયે ત્રણ દિવસ અહીં રહેવું પડશે. મને ખાવા-પીવાની તકલીફ તો પડશે, પણ એક જગ્યાએ બધું ગોઠવાઇ ગયું છે. ચાલ, ત્યારે! રાત સુધીમાં પહોંચું છું. થાક્યો તો હોઇશ જ, પણ તોયે તને થકાવી નાખવા જેટલી તાકાત તો બચી છે મારામાં!’
મોટા ખાનગી કોર્પોરેટ હાઉસના રિસેપ્શન કાઉન્ટર ઉપર બિરાજેલી ખૂબસૂરત યુવતી પાસે આવીને અંદાઝે પૂછ્યું, ‘આઇ વોન્ટ ટુ સી મિ. ખન્ના. તમે મને કહી શકશો કે આ માટે મારે ક્યાં જવું જોઇએ?’‘અફકોર્સ, યસ!’ ઔપચારિક સ્મિતમાં જન્મજાત નજાકત ઉમેરીને રિસેપ્શનિસ્ટે જવાબ આપ્યો, ‘મિ. ખન્ના સીટ્સ ઇન ધી એચ.આર. ડિપાર્ટમેન્ટ. ફોર ધેટ, યુ હેવ ટુ ગો સ્ટ્રેઇટ... ધેન ટેઇક એ લેફ્ટ ટર્ન... ધેન...’ એ બોલતી ગઇ, પણ અંદાઝનું ધ્યાન ક્યાં એને સાંભળવામાં હતું? એ તો કુદરતના આ અનુપમ સર્જનને ધ્યાનથી નીરખવામાં મુગ્ધ અને મગ્ન બની ગયો હતો.
યુવતીએ બોલવાનું પૂરું કર્યું, એટલે અંદાઝે શરૂ કર્યું, ‘થેન્કસ! મેની મેની થેન્કસ! બાય ધી વે, તમારું નામ જાણી શકું?’‘સોરી! નામ આપવું મારા માટે ફરજિયાત નથી અને એ જાણવું તે તમારા માટે જરૂરી નથી.’‘માફ કરજો, મિસ, હું તમારી વાત સાથે સંમત નથી. આપણે નર્સરીમાં કોઇ શ્રેષ્ઠ ફૂલને જોઇએ છીએ ત્યારે એનું નામ અચૂક પૂછીએ છીએ. ફૂલ માટે એ જરૂરી નહીં હોય, પણ ફૂલના પ્રશંસક માટે એ ફરજિયાત બની જાય છે. તમારે નામ ન જણાવવું હોય તો તમારી મરજી! મને તો તમને જોઇને મોજ આવી ગઇ, માટે હું તો તમને મિસ મોજ કહીને બોલાવીશ.’
અંદાઝે જવા માટે પગ ઉપાડ્યો, ત્યાં જ યુવતીએ એને અટકાવ્યો, ‘મારું નામ કહી દઉં છું, આઇ એમ લિજ્જત. મિસ લિજ્જત લાખાણી...’‘વાહ! મારી ધારણા કેટલી સાચી પડી! મોજ કહો કે લિજ્જત, બધું એકનું એક જ થયું કે નહીં! થેન્કયુ! તમારું નામ જાણીને આનંદ થયો અને તમે હજુ સુધી ‘મિસ’ છો એ જાણીને વધારે આનંદ થયો. ચાલો, અત્યારે તો મિ. ખન્નાને મળવા આવ્યો છું, એટલે મારે જવું પડશે, પણ બહુ ઝડપથી એ દિવસ આવશે જ્યારે હું તમને મળવા આવીશ. બાય...!’ અંદાઝ કંઇક એવી દિલફેંક અદામાં આવું બોલીને વિદાય લઇ ગયો કે લિજ્જત વિચારમાં પડી ગઇ.
આ માણસ છેલબટાઉની જેમ વર્તતો હતો, પણ છેલબટાઉ લાગતો ન હતો. આ માણસ ફૂલનું નામ પૂછી રહ્યો હતો, પણ એ ભ્રમર જેવો ભાસતો ન હતો.એ લિજ્જતની ખૂબસૂરતીની ભરપૂર પ્રસંશા કરી ગયો, પણ હકીકતમાં એ ખુદ કંઇ ઓછો સોહામણો ન હતો. આવો હેન્ડસમ, સ્માર્ટ અને વાચાળ યુવાન જો કુંવારો હોય તો કોઇ પણ યુવતી માટે એ લાયક ઉમેદવાર બની શકે.
‘પણ એ કુંવારો છે કે નહીં એ પૂછવાનું તો રહી જ ગયું! લિજ્જત બબડી ઊઠી,’ માણસ સ્માર્ટ નીકળ્યો! હું કુંવારી છું એ તો જાણી ગયો, પણ પોતે પરણેલો છે કે કુંવારો એ...!’જગતમાં તમામ સવાલોના જવાબો હોય જ છે. લિજ્જતને પણ એના સવાલનો જવાબ મળી ગયો. મિ. ખન્નાને મળીને પાછો ફેરલો અંદાઝ રિસેપ્શન પાસે આવીને થંભ્યો, કાઉન્ટર ઉપર આંગળી વડે ટકોરા માર્યા અને માત્ર આટલું જ બોલ્યો, ‘હાય, લિજ્જત! હું એક પારદર્શક પુરુષ છું અને માટે જ કહું છું કે તું મને ગમી ગઇ છે. અત્યારે તું ભલે ‘મિસ’ હોય, પણ આ મારું વચન છે: વિધિન એ વેરી શોર્ટ ટાઇમ, યુ વિલ બી મિસિસ અંદાઝ ઊનવાલા. બાય...’
બે દિવસ માંડ પસાર થયા. લિજ્જત વિરહાગિ્નમાં સળગવા માંડી. ત્રીજા દિવસે અંદાઝનો ફોન આવ્યો, ‘હાય, સ્વીટી! મને યાદ કરે છે?’ એને પોતાનેય ખબર ન પડે એમ લિજ્જત બોલી ગઇ, ‘હા.’ પછી થડકતા હૈયે ઉમેર્યું, ‘તમે?’‘તને અહીં ભૂલ્યું છે જ કોણ, યુ સીલી ગર્લ? ચાલ, મારો મોબાઇલ નંબર ટપકાવી લે! અને તારો મોબાઇલ નંબર લખાવી દે! પ્રેમની વાતો આમ લેન્ડલાઇનમાં ન થઇ શકે.’
એ અઠવાડિયું એક સુનહરા સપનાની જેમ વીતી ગયું. લિજ્જત એક મધ્યમવર્ગીય પરિવારની કન્યા હતી. એની પાસે માતા તરફથી મળેલું અનુપમ સૌંદર્ય હતું અને પિતા તરફથી મળેલી બુદ્ધિમત્તા હતી. એ હંમેશાં ફર્સ્ટકલાસમાં પાસ થઇને ગ્રેજ્યુએટ થઇ હતી. એની ડિગ્રી, એની સંસ્કારિતા અને એના વ્યક્તિત્વે એને આટલી મોટી કંપનીમાં સારી નોકરી અપાવડાવી હતી. હવે એનાં પપ્પા-મમ્મીને તલાશ હતી એક સારા, સંસ્કારી મુરતિયાની. આવા સમયે અંદાઝે એના જીવનમાં પગ મૂક્યો.
‘અંદાઝ, એક વાત કહું? હવે હું તમારા વગર રહી નથી શકતી. આપણાં લગ્નનું કંઇક ગોઠવો ને! તમે મારાં મમ્મી-પપ્પાને મળવા આવો.’ લિજ્જતનાં મમ્મી-પપ્પા પણ અંદાઝને જોઇને ખુશ થઇ ગયાં. ધીમે-ધીમે વાતનું વહેણ લગ્નની દિશા તરફ વહેવા લાગ્યું. પપ્પા ઢીલા પડી ગયા, ‘ભાઈ, મારી પાસે ધામધૂમથી લગ્ન કરવા જેટલા પૈસા નથી.’
‘અહીં ધામધૂમ કરવી છે કોણે? રજિસ્ટર્ડ મેરેજ જેવું ઉત્તમ બીજું કશું જ નથી. જાનમાં તો વરરાજા એકલો જ છે. તમારે બીજા મહેમાનોને નોંતરવાની જરૂર ખરી?’ લગ્ન ઊજવાઇ ગયું અને ‘હનિમૂન’ પણ. રૂપાળા પતંગિયાનાં રૂપ, રસ અને રંગના ઘૂંટ ઉપર ઘૂંટ પી લીધા પછી ભમરાએ વાત મૂકી, ‘ડાર્લિંગ, હું તમારી ઓફિસમાં મિ. ખન્નાને મળવા આવેલો એ તો મારા ધંધાના વધુ વિકાસ અર્થે આવ્યો હતો, બાકી મારો મૂળ બિઝનેસ તો ભાવનગર ખાતે છે.
માટે મારે ત્રણ દિવસ અહીં રહેવું પડશે અને દર અઠવાડિયે ચાર દિવસ ભાવનગરમાં ધ્યાન આપવું પડશે. આખી જિંદગી લગભગ આવું ચાલ્યા કરશે. તને આમાં વાંધો નથી ને?’ જવાબમાં નવોઢા શરમાઇને પતિને વળગી પડી, ‘મને તો એટલી નિરાંત રહેશે, આ ત્રણ દિવસમાં જ તમે મને એવી થકાવી દો છો કે...’ અને અંદાઝે લિજ્જતને વધુ એક વાર થકાવી દીધી.
*** *** ***
ચોથા દિવસે ભાવનગર જતી બસમાં બેસી ગયા પછી અંદાઝે ફોન લગાડ્યો. એની પત્ની યામાએ કોલ રિસીવ કર્યો, ‘ક્યાં છો તમે, ડિયર?’‘બસમાં છું. ચારેક કલાકમાં પહોંચું છું. મુન્નો મજામાં છે ને? એક સારા સમાચાર આપું? અમદાવાદમાં બિઝનેસનું સારું ગોઠવાઇ ગયું છે. હવેથી મારે દર અઠવાડિયે ત્રણ દિવસ અહીં રહેવું પડશે. મને ખાવા-પીવાની તકલીફ તો પડશે, પણ એક જગ્યાએ બધું ગોઠવાઇ ગયું છે. ચાલ, ત્યારે! રાત સુધીમાં પહોંચું છું. થાક્યો તો હોઇશ જ, પણ તોયે તને થકાવી નાખવા જેટલી તાકાત તો બચી છે મારામાં!’
મને એવું હતું કે હાથ તારો હાથમાં રહેશે
દિલ્હીથી આકાશ હતો, મને ભીના અને ભાંગેલા અવાજે કરગરતો હતો, ‘બહનજી, આપકી સહેલી કો સમજાઇયે ના! વો મુજસે ડિવોર્સ લેના ચાહતી હૈ.’
‘મારું નામ શ્રાવણી. આજથી અઢાર વર્ષ પહેલાં મારું લગ્ન થયું. હું અને અભિસાર ‘હનિમૂન’ માટે મસૂરી ગયાં હતાં. એક નમતી બપોરે અમારો ગાઇડ અમને જોવાલાયક સ્થળોની મુલાકાતે લઇ ગયો. અમે કુલ ત્રીસેક જણાં હોઇશું. બધાં અલગ-અલગ રાજ્યોમાંથી આવેલા પર્યટકો. ભાષા જુદી, વર્ણ જુદા, ખાન-પાનની ટેવો જુદી, સરખાપણું માત્ર એક જ વાતનું. બધાં તાજા જ પરણીને ‘હનિમૂન ટૂર’ ઉપર આવ્યા હતા.’ આટલું બોલીને મારી સામે બેઠેલી શ્રાવણી શ્વાસ ખાવા માટે થંભી ગઇ. મારે કંઇ જ બોલવું ન હતું.
જિંદગીમાં પહેલી વાર કોઇ વાચક સ્ત્રી ચોટદાર અભિવ્યક્તિ સાથે મજબૂત કથાબીજ લઇને મારી પાસે આવી હતી. મારે એની વાતને ત્રીજા પુરુષ એકવચનમાં લઇ જવાની જરૂર ન હતી. માટે આજની આ કથાને મેં શ્રાવણીમાં રહેલા પહેલા પુરુષ એક વચનમાં જ વહેવા દીધી છે.
આજે તો હું છત્રીસ વર્ષની છું, પણ ત્યારે ફક્ત અઢારની હતી. કાયા ઉપર જુવાની ઝળુંબતી હતી અને નમણાશ મઢયા ચહેરા ઉપર લજજાનો મેકઅપ હતો. હું ને અભિસાર એક રેલિંગને અઢેલીને ઢળતા સૂરજને નિરખી રહ્યાં હતાં, ત્યાં અચાનક ટોળામાંનો એક સ્માર્ટ યુવાન અમારી પાસે આવ્યો. મને ઉદ્દેશીને બોલ્યો, ‘માફ કરના, મૈં યે પૂછને આયા હૂં કિ આપ આગ્રાસે હૈં ક્યા?’હું માથું હલાવીને બોલી, ‘બિલકુલ નહીં. હમ તો અહમદાબાદસે હૈ.’
‘આપ ગુજરાતી બોલતે હૈ વો તો મૈં સૂન ચૂકા હૂં, લૈકિન....’ એણે માથું ખંજવાળ્યું, ‘મેરી વાઇફ કહેતી હૈ કિ ઉસને આપકો કઇ બાર દેખા હૈ... આગ્રા મેં... વોહ આગ્રા મેં પલી હુંઇ હૈ... ક્ષમા ચાહતા હૂંં. મૈંને આપકો ‘ડિસ્ટર્બ’ કિયા.’ત્યાં સુધીમાં એની પત્ની પણ આવી ગઇ. અને અમારી દોસ્તી જામી ગઇ. એ લોકોનું પણ હનિમૂન કપલ હતું. નામ હતાં: કિતાબ અને આકાશ. આકાશ દિલ્હીનો હતો, કિતાબ આગ્રાની. આકાશ લાલ કિલ્લા જેવો સંગીન હતો અને કિતાબ તાજમહેલ જેવી ખૂબસૂરત. કિતાબ અડધું-પડધું ગુજરાતી બોલી શકતી હતી. એની માસી અમદાવાદમાં રહેતી હતી માટે.
‘તુમ ક્યાં ઠહેરી છો? હમ તો ‘હોટલ આવકાર’માં ઠહરેલાં છે. એણે મને પૂછ્યું. મેં અમારાવાળી હોટલનું નામ આપ્યું. એ રાતનું ડિનર અમે ચાર જણાંએ સાથે જ લીધું. બીજા દિવસની સવારે કિતાબ અને આકાશ ‘ચેકઆઉટ’ કરીને સામાન સાથે અમારી સાથે રહેવા માટે આવી ગયાં. બાજુના જ કમરામાં.’
આકાશ બહુ નિખાલસ હતો એ તરત જણાઇ આવ્યું. મને કહે, ‘બહનજી, તુમ્હારે જૈસી કોઇ લડકી શાયદ આગ્રા મેં રહતી થી, ઇસ ગલતફહેમીને મેરી તો વાટ લગા દી ના! વો હોટેલ મેં કમરે કા કિરાયા ચાર સૌ રૂપયે થા, યહાં કા સાત સૌ રૂપયા હૈ! ક્યા કરે? પ્યાર કે ખાતીર સબ કુછ કરના પડતા હૈ!’
એ સાચું બોલતો હતો. કિતાબને એ અહંની સરહદ ઓળંગીને ચાહતો હતો. એ સાંજે રખડપટ્ટી પતાવીને અમે ‘હોટેલ’ પર આવ્યાં, ત્યારે કિતાબે પગ દુખતા હોવાની શિકાયત કરી. આકાશ તરત જ એના પગ દબાવવા માંડ્યો. અમારી હાજરીને કારણે કિતાબ શરમાઇ ગઇ, ‘યે ક્યા કરો છો? શ્રાવણી ક્યા સોચશે?’
‘અરે, શ્રાવણીજી કુછ નહીં સોચેગી! વો ભી તો અભિસારસે અપને પાંવ દબવાતી હોંગી.’ પણ કિતાબે ઝટકા સાથે પગ ખેંચી લીધા. ત્યારે મને પહેલીવાર લાગ્યું કે ક્યાંક ક્યાંક અજુગતું છે. કિતાબના પગ પાછા ખેંચવાની રીતમાં શરમની સહજતાને બદલે બીજી કંઇક રુક્ષતા વર્તાઇ રહી હતી. પણ એ દિવસો યાદગાર બની રહ્યા. અમે જન્માંતરોની સખીઓ હોઇએ એવી ગાઢ નિકટતા રચાઇ ગઇ. ત્રીજા દિવસે તો કિતાબે પોતાનો સૌથી સુંદર અને કીમતી ડ્રેસ મને પહેરવા માટે આપી દીધો. મેં આનાકાની કરી, તો એ જીદ પર ઊતરી આવી, ‘નહીં, આ તો તુજે પહેનના હી પડેગા. મૈં દેખવા ચાહું છું કિ તું ઇસ સલવાર-કમીઝ મેં કેવી લગતી હૈ.’
પૂરા દસ દિવસ અમે સાથે રહ્યાં, સાથે ફયાઁ અને પછી છુટાં પડ્યાં. એકાદ વર્ષ સુધી અમારો પત્ર-વ્યવહાર ટકી રહ્યો. પછી બંધ પડી ગયો. બીજા છ એક મહિના વીત્યા, ત્યારે અચાનક મારી ઉપર ફોન આવ્યો. દિલ્હીથી આકાશ હતો, મને ભીના અને ભાંગેલા અવાજે કરગરતો હતો, ‘બહનજી, આપકી સહેલી કો સમજાઇયે ના! વો મુજસે ડિવોર્સ લેના ચાહતી હૈ.’
હું સ્તબ્ધ, ‘અરે! કિતાબ ઐસા કૈસે કર સકતી હૈ? ઉસે ફોન દજિીયે. મૈં બાત કરતી હૂં.’આકાશ નખશિખ સજ્જન નીકળ્યો. રિસીવર પત્નીના હાથમાં થમાવી દઇને એ ઘરની બહાર નીકળી ગયો, જેથી કિતાબને દિલ ખોલતાં ખચકાટ ન થાય. શરૂમાં તો કિતાબે દિલ ન ખોલ્યું. ‘બસ, કોઇ ખાસ વજહ નથી. એ ખૂબ અચ્છા પતિ હૈ, પરંતુ... હું એને વો ચીજ નથી દે સકતી જે એને જોઇએ છે.’
પછી મારા સવાલોના ધોધમાર વરસાદ સામે એ ઝીક ન ઝીલી શકી. બોલી ગઇ. વાત આમ હતી: કિતાબ લગ્ન પહેલાં અનુજ નામના એક યુવાનના પ્રેમમાં હતી. અનુજ આગ્રાનો જ હતો. બંને કોલેજમાં સાથે ભણતાં હતાં. જ્ઞાતભિેદના કારણે કિતાબનાં મમ્મી-પપ્પાએ એમનાં લગ્ન ન થવા દીધાં. પ્રેમની રાખ ઉપરથી પસાર થઇને કિતાબે પરણી જવું પડ્યું.
‘આકાશ ખૂબ અચ્છા હૈ, લૈકિન મૈં એને આજ દિન તક મારી પાસે આવવા નથી દીધો. બેચારા કહાં તક આવી જિંદગી ગુજારી શકશે! ઇસસે તો અચ્છા હૈ કિ હું ડિવોર્સ લઇને છુટ્ટી થઇ જાઉં અને ઉસકો ભી છુટ્ટા કરી દઉં!’હું તદ્દન ડઘાઇ ગઇ હતી, પણ મારા પતિ અભિસાર મારી મદદે આવ્યા. અમારી વાતચીત અડધી જ સાંભળીને એમણે આખી ને સાચી સલાહ આપી દીધી, ‘શ્રાવણી, તારી બહેનપણી સાચી છે. આકાશ ક્યારેય એને પામી નહીં શકે. એ બંનેનું ભલું છુટાં પડી જવામાં જ રહેલું છે.’મારા પતિની સલાહ કિતાબના પતિ સુધી પહોંચી શકી. ટૂંક સમયમાં એમના ડિવોર્સ થઇ ગયા. એક ખૂબસૂરત કિતાબનું બદસૂરત પ્રકરણ પૂરું થઇ ગયું.
બીજું પ્રકરણ બીજા જ મહિને શરૂ થયું. કિતાબનો પત્ર આવ્યો, ‘દીદી, એક ખુશખબરી હૈ. મૈને દૂસરી શાદી કરી લીધી છે. અનુજની સાથે. એ હજુ સુધી કંવારો જ બેઠો હતો. મારા પૂરા પરિવારે મારી સાથેનો નાતો કાપી નાખ્યો છે. પરંતુ મુજકો જરા બી અફસોસ નથી. અનુજ મિલ ગયા તો મને પૂરી દુનિયા મિલ ગઇ હૈ.’
મને થયું કે ચાલો ત્યારે, આખરે ઘીના ઠામમાં ઘી પડી ગયું! આકાશે પણ બીજું લગ્ન કરી લીધું હતું. અમારો સંપર્ક હવે પાંખો થઇ ગયો હતો. એક દિવસ મેં આગ્રામાં કિતાબના ઘરનો ફોન લગાડ્યો. એ દિવસે એનો બર્થ-ડે હતો. મેં ‘વિશ’ કર્યા પછી એને પૂછ્યું, ‘કિતાબ, તારો અવાજ કેમ ઉદાસ લાગે છે? અનુજની સાથે તું ખુશ તો છો ને?’જવાબમાં કિતાબે અરબી સમુદ્ર જેટલો ઊંડો નિસાસો નાખ્યો, ‘દીદી! શું કહું? આસમાન સે લટકે તો ખજૂર પે અટકે!’હું આનો મતલબ ન સમજી શકી, ‘એટલે? તારા બીજા લગ્નને પણ બે વર્ષ થવા આવ્યા, કિતાબ! કોઇ સારા સમાચાર છે કે નહીં?’ જવાબમાં કિતાબે ફોન કાપી નાખ્યો. મને આછી-આછી સમજ પડી ગઇ, નક્કી અનુજ એને ખૂબ સારી રીતે રાખતો તો હશે જ, પણ સંતાનસુખ નથી એટલે કિતાબ આવું બોલી ગઇ હશે.
બીજા બે વર્ષ પસાર થઇ ગયાં. એક દિવસ એ સમાચાર પણ મળ્યા. ફોનના દોરડામાં થઇને કિતાબનો આનંદ મારા કાનમાં ઠલવાતો હતો, ‘દીદી! પંદ્રહ દિવસ પહેલાં મને બેટો પેદા થયો છે. હવે હું ખૂબ ખુશ છું. મારો પતિ અનાગત પણ બહોત ખુશ હૈ.’‘અનાગત?!?’ હું ચમકી ઊઠી, ‘કિતાબ, તારા પ્રેમી-પતિનું નામ તો અનુજ છે ને? આ અનાગત વળી ક્યાંથી ટપકી પડ્યો?’કિતાબનો સ્વર ઢીલો પડી ગયો, ‘દીદી, અનુજ મને પ્યાર તો કરતા થા, લૈકીન... વો ‘ગે’ નીકલા! એને મારી કાયામાં રસ નહીં થા. ઉસકા દોસ્તાના કોઇ મર્દ કે સાથ થા! ના છુટકે, બે-અઢી વર્ષ તડપી-તડપીને નિકાલને કે બાદ મૈંને ડિવોર્સ લે લિયા.
આકાશને મેં તડપાવ્યો હતો એ પાપનો બદલો ઇશ્વરે મને વ્યાજ કે સાથ આપી દીધો. હવે અનાગત મારો ત્રીજો પતિ છે. એ ન તો હેન્ડસમ છે, ન એ મને પ્યાર કરે છે. પણ એ દયાવાન છે. મારાથી પંદ્રહ સાલ મોટો છે. હું એની સાથે સુખી તો નહીં હૂં, લૈકિન સંતોષી જરૂર હૂં.’મારી સામે બેઠેલી શ્રવાણીએ આ સત્યકથા સમાપ્ત કરી. કિતાબ એક ખૂબસૂરત યુવતી, પણ બદસૂરત કિતાબ સાબિત થઇ હતી, જેના ભાગ્યમાં એક પતિ હતો, અને એ પ્રેમી હતો, એક પ્રેમી હતો, પણ એ પુરુષ ન હતો, છેવટે એને એક પુરુષ મળ્યો જે પતિ તો થયો, પણ પ્રેમી ન થઇ શક્યો.
(શીર્ષક પંક્તિ : હિતેન આનંદપરા)
‘મારું નામ શ્રાવણી. આજથી અઢાર વર્ષ પહેલાં મારું લગ્ન થયું. હું અને અભિસાર ‘હનિમૂન’ માટે મસૂરી ગયાં હતાં. એક નમતી બપોરે અમારો ગાઇડ અમને જોવાલાયક સ્થળોની મુલાકાતે લઇ ગયો. અમે કુલ ત્રીસેક જણાં હોઇશું. બધાં અલગ-અલગ રાજ્યોમાંથી આવેલા પર્યટકો. ભાષા જુદી, વર્ણ જુદા, ખાન-પાનની ટેવો જુદી, સરખાપણું માત્ર એક જ વાતનું. બધાં તાજા જ પરણીને ‘હનિમૂન ટૂર’ ઉપર આવ્યા હતા.’ આટલું બોલીને મારી સામે બેઠેલી શ્રાવણી શ્વાસ ખાવા માટે થંભી ગઇ. મારે કંઇ જ બોલવું ન હતું.
જિંદગીમાં પહેલી વાર કોઇ વાચક સ્ત્રી ચોટદાર અભિવ્યક્તિ સાથે મજબૂત કથાબીજ લઇને મારી પાસે આવી હતી. મારે એની વાતને ત્રીજા પુરુષ એકવચનમાં લઇ જવાની જરૂર ન હતી. માટે આજની આ કથાને મેં શ્રાવણીમાં રહેલા પહેલા પુરુષ એક વચનમાં જ વહેવા દીધી છે.
આજે તો હું છત્રીસ વર્ષની છું, પણ ત્યારે ફક્ત અઢારની હતી. કાયા ઉપર જુવાની ઝળુંબતી હતી અને નમણાશ મઢયા ચહેરા ઉપર લજજાનો મેકઅપ હતો. હું ને અભિસાર એક રેલિંગને અઢેલીને ઢળતા સૂરજને નિરખી રહ્યાં હતાં, ત્યાં અચાનક ટોળામાંનો એક સ્માર્ટ યુવાન અમારી પાસે આવ્યો. મને ઉદ્દેશીને બોલ્યો, ‘માફ કરના, મૈં યે પૂછને આયા હૂં કિ આપ આગ્રાસે હૈં ક્યા?’હું માથું હલાવીને બોલી, ‘બિલકુલ નહીં. હમ તો અહમદાબાદસે હૈ.’
‘આપ ગુજરાતી બોલતે હૈ વો તો મૈં સૂન ચૂકા હૂં, લૈકિન....’ એણે માથું ખંજવાળ્યું, ‘મેરી વાઇફ કહેતી હૈ કિ ઉસને આપકો કઇ બાર દેખા હૈ... આગ્રા મેં... વોહ આગ્રા મેં પલી હુંઇ હૈ... ક્ષમા ચાહતા હૂંં. મૈંને આપકો ‘ડિસ્ટર્બ’ કિયા.’ત્યાં સુધીમાં એની પત્ની પણ આવી ગઇ. અને અમારી દોસ્તી જામી ગઇ. એ લોકોનું પણ હનિમૂન કપલ હતું. નામ હતાં: કિતાબ અને આકાશ. આકાશ દિલ્હીનો હતો, કિતાબ આગ્રાની. આકાશ લાલ કિલ્લા જેવો સંગીન હતો અને કિતાબ તાજમહેલ જેવી ખૂબસૂરત. કિતાબ અડધું-પડધું ગુજરાતી બોલી શકતી હતી. એની માસી અમદાવાદમાં રહેતી હતી માટે.
‘તુમ ક્યાં ઠહેરી છો? હમ તો ‘હોટલ આવકાર’માં ઠહરેલાં છે. એણે મને પૂછ્યું. મેં અમારાવાળી હોટલનું નામ આપ્યું. એ રાતનું ડિનર અમે ચાર જણાંએ સાથે જ લીધું. બીજા દિવસની સવારે કિતાબ અને આકાશ ‘ચેકઆઉટ’ કરીને સામાન સાથે અમારી સાથે રહેવા માટે આવી ગયાં. બાજુના જ કમરામાં.’
આકાશ બહુ નિખાલસ હતો એ તરત જણાઇ આવ્યું. મને કહે, ‘બહનજી, તુમ્હારે જૈસી કોઇ લડકી શાયદ આગ્રા મેં રહતી થી, ઇસ ગલતફહેમીને મેરી તો વાટ લગા દી ના! વો હોટેલ મેં કમરે કા કિરાયા ચાર સૌ રૂપયે થા, યહાં કા સાત સૌ રૂપયા હૈ! ક્યા કરે? પ્યાર કે ખાતીર સબ કુછ કરના પડતા હૈ!’
એ સાચું બોલતો હતો. કિતાબને એ અહંની સરહદ ઓળંગીને ચાહતો હતો. એ સાંજે રખડપટ્ટી પતાવીને અમે ‘હોટેલ’ પર આવ્યાં, ત્યારે કિતાબે પગ દુખતા હોવાની શિકાયત કરી. આકાશ તરત જ એના પગ દબાવવા માંડ્યો. અમારી હાજરીને કારણે કિતાબ શરમાઇ ગઇ, ‘યે ક્યા કરો છો? શ્રાવણી ક્યા સોચશે?’
‘અરે, શ્રાવણીજી કુછ નહીં સોચેગી! વો ભી તો અભિસારસે અપને પાંવ દબવાતી હોંગી.’ પણ કિતાબે ઝટકા સાથે પગ ખેંચી લીધા. ત્યારે મને પહેલીવાર લાગ્યું કે ક્યાંક ક્યાંક અજુગતું છે. કિતાબના પગ પાછા ખેંચવાની રીતમાં શરમની સહજતાને બદલે બીજી કંઇક રુક્ષતા વર્તાઇ રહી હતી. પણ એ દિવસો યાદગાર બની રહ્યા. અમે જન્માંતરોની સખીઓ હોઇએ એવી ગાઢ નિકટતા રચાઇ ગઇ. ત્રીજા દિવસે તો કિતાબે પોતાનો સૌથી સુંદર અને કીમતી ડ્રેસ મને પહેરવા માટે આપી દીધો. મેં આનાકાની કરી, તો એ જીદ પર ઊતરી આવી, ‘નહીં, આ તો તુજે પહેનના હી પડેગા. મૈં દેખવા ચાહું છું કિ તું ઇસ સલવાર-કમીઝ મેં કેવી લગતી હૈ.’
પૂરા દસ દિવસ અમે સાથે રહ્યાં, સાથે ફયાઁ અને પછી છુટાં પડ્યાં. એકાદ વર્ષ સુધી અમારો પત્ર-વ્યવહાર ટકી રહ્યો. પછી બંધ પડી ગયો. બીજા છ એક મહિના વીત્યા, ત્યારે અચાનક મારી ઉપર ફોન આવ્યો. દિલ્હીથી આકાશ હતો, મને ભીના અને ભાંગેલા અવાજે કરગરતો હતો, ‘બહનજી, આપકી સહેલી કો સમજાઇયે ના! વો મુજસે ડિવોર્સ લેના ચાહતી હૈ.’
હું સ્તબ્ધ, ‘અરે! કિતાબ ઐસા કૈસે કર સકતી હૈ? ઉસે ફોન દજિીયે. મૈં બાત કરતી હૂં.’આકાશ નખશિખ સજ્જન નીકળ્યો. રિસીવર પત્નીના હાથમાં થમાવી દઇને એ ઘરની બહાર નીકળી ગયો, જેથી કિતાબને દિલ ખોલતાં ખચકાટ ન થાય. શરૂમાં તો કિતાબે દિલ ન ખોલ્યું. ‘બસ, કોઇ ખાસ વજહ નથી. એ ખૂબ અચ્છા પતિ હૈ, પરંતુ... હું એને વો ચીજ નથી દે સકતી જે એને જોઇએ છે.’
પછી મારા સવાલોના ધોધમાર વરસાદ સામે એ ઝીક ન ઝીલી શકી. બોલી ગઇ. વાત આમ હતી: કિતાબ લગ્ન પહેલાં અનુજ નામના એક યુવાનના પ્રેમમાં હતી. અનુજ આગ્રાનો જ હતો. બંને કોલેજમાં સાથે ભણતાં હતાં. જ્ઞાતભિેદના કારણે કિતાબનાં મમ્મી-પપ્પાએ એમનાં લગ્ન ન થવા દીધાં. પ્રેમની રાખ ઉપરથી પસાર થઇને કિતાબે પરણી જવું પડ્યું.
‘આકાશ ખૂબ અચ્છા હૈ, લૈકિન મૈં એને આજ દિન તક મારી પાસે આવવા નથી દીધો. બેચારા કહાં તક આવી જિંદગી ગુજારી શકશે! ઇસસે તો અચ્છા હૈ કિ હું ડિવોર્સ લઇને છુટ્ટી થઇ જાઉં અને ઉસકો ભી છુટ્ટા કરી દઉં!’હું તદ્દન ડઘાઇ ગઇ હતી, પણ મારા પતિ અભિસાર મારી મદદે આવ્યા. અમારી વાતચીત અડધી જ સાંભળીને એમણે આખી ને સાચી સલાહ આપી દીધી, ‘શ્રાવણી, તારી બહેનપણી સાચી છે. આકાશ ક્યારેય એને પામી નહીં શકે. એ બંનેનું ભલું છુટાં પડી જવામાં જ રહેલું છે.’મારા પતિની સલાહ કિતાબના પતિ સુધી પહોંચી શકી. ટૂંક સમયમાં એમના ડિવોર્સ થઇ ગયા. એક ખૂબસૂરત કિતાબનું બદસૂરત પ્રકરણ પૂરું થઇ ગયું.
બીજું પ્રકરણ બીજા જ મહિને શરૂ થયું. કિતાબનો પત્ર આવ્યો, ‘દીદી, એક ખુશખબરી હૈ. મૈને દૂસરી શાદી કરી લીધી છે. અનુજની સાથે. એ હજુ સુધી કંવારો જ બેઠો હતો. મારા પૂરા પરિવારે મારી સાથેનો નાતો કાપી નાખ્યો છે. પરંતુ મુજકો જરા બી અફસોસ નથી. અનુજ મિલ ગયા તો મને પૂરી દુનિયા મિલ ગઇ હૈ.’
મને થયું કે ચાલો ત્યારે, આખરે ઘીના ઠામમાં ઘી પડી ગયું! આકાશે પણ બીજું લગ્ન કરી લીધું હતું. અમારો સંપર્ક હવે પાંખો થઇ ગયો હતો. એક દિવસ મેં આગ્રામાં કિતાબના ઘરનો ફોન લગાડ્યો. એ દિવસે એનો બર્થ-ડે હતો. મેં ‘વિશ’ કર્યા પછી એને પૂછ્યું, ‘કિતાબ, તારો અવાજ કેમ ઉદાસ લાગે છે? અનુજની સાથે તું ખુશ તો છો ને?’જવાબમાં કિતાબે અરબી સમુદ્ર જેટલો ઊંડો નિસાસો નાખ્યો, ‘દીદી! શું કહું? આસમાન સે લટકે તો ખજૂર પે અટકે!’હું આનો મતલબ ન સમજી શકી, ‘એટલે? તારા બીજા લગ્નને પણ બે વર્ષ થવા આવ્યા, કિતાબ! કોઇ સારા સમાચાર છે કે નહીં?’ જવાબમાં કિતાબે ફોન કાપી નાખ્યો. મને આછી-આછી સમજ પડી ગઇ, નક્કી અનુજ એને ખૂબ સારી રીતે રાખતો તો હશે જ, પણ સંતાનસુખ નથી એટલે કિતાબ આવું બોલી ગઇ હશે.
બીજા બે વર્ષ પસાર થઇ ગયાં. એક દિવસ એ સમાચાર પણ મળ્યા. ફોનના દોરડામાં થઇને કિતાબનો આનંદ મારા કાનમાં ઠલવાતો હતો, ‘દીદી! પંદ્રહ દિવસ પહેલાં મને બેટો પેદા થયો છે. હવે હું ખૂબ ખુશ છું. મારો પતિ અનાગત પણ બહોત ખુશ હૈ.’‘અનાગત?!?’ હું ચમકી ઊઠી, ‘કિતાબ, તારા પ્રેમી-પતિનું નામ તો અનુજ છે ને? આ અનાગત વળી ક્યાંથી ટપકી પડ્યો?’કિતાબનો સ્વર ઢીલો પડી ગયો, ‘દીદી, અનુજ મને પ્યાર તો કરતા થા, લૈકીન... વો ‘ગે’ નીકલા! એને મારી કાયામાં રસ નહીં થા. ઉસકા દોસ્તાના કોઇ મર્દ કે સાથ થા! ના છુટકે, બે-અઢી વર્ષ તડપી-તડપીને નિકાલને કે બાદ મૈંને ડિવોર્સ લે લિયા.
આકાશને મેં તડપાવ્યો હતો એ પાપનો બદલો ઇશ્વરે મને વ્યાજ કે સાથ આપી દીધો. હવે અનાગત મારો ત્રીજો પતિ છે. એ ન તો હેન્ડસમ છે, ન એ મને પ્યાર કરે છે. પણ એ દયાવાન છે. મારાથી પંદ્રહ સાલ મોટો છે. હું એની સાથે સુખી તો નહીં હૂં, લૈકિન સંતોષી જરૂર હૂં.’મારી સામે બેઠેલી શ્રવાણીએ આ સત્યકથા સમાપ્ત કરી. કિતાબ એક ખૂબસૂરત યુવતી, પણ બદસૂરત કિતાબ સાબિત થઇ હતી, જેના ભાગ્યમાં એક પતિ હતો, અને એ પ્રેમી હતો, એક પ્રેમી હતો, પણ એ પુરુષ ન હતો, છેવટે એને એક પુરુષ મળ્યો જે પતિ તો થયો, પણ પ્રેમી ન થઇ શક્યો.
(શીર્ષક પંક્તિ : હિતેન આનંદપરા)
એક તૌબા, એક તમાચાની જરૂરત છે ‘મરીઝ’
મારે બિઝનેસ મિટિંગ માટે દર મહિને ચાર-પાંચ વાર બહારગામ જવું પડે છે. મુંબઇ, ચેન્નઇ, કોલકાતા, દિલ્હી...! મને એકલા હાથે આ બધું સંભાળવામાં બહુ તકલીફો પડે છે. વ્હાય ડોન્ટ યુ કમ વિથ મી?
બેકરાર બિલવાણી શાનદાર કારમાંથી શાનદાર સૂટ-બૂટ સાથે શાનપૂર્વક નીચે ઊતર્યો, એક ગર્વભરી નજર એણે ઊભી કરેલી કંપનીના બોર્ડ તરફ ફેંકી, પછી બબડ્યો: ‘બિલવાણી ઇન્ડસ્ટ્રીઝ પ્રા. લિમિટેડ!’ આજથી માત્ર છ વરસ પહેલાં આ જગ્યાએ અઢીસો ફીટની ઓરડીમાં મેં ટ્રેડિઁગનો કક્કો ઘૂંટવાની શરૂઆત કરેલી, આજે વાર્ષિક અઢી હજાર કરોડનું ટર્નઓવર ધરાવતી વિશાળ કંપનીનો માલિક બની ગયો છું. યસ, ધીસ ઇઝ સમ એચિવમેન્ટ! મિ. બેકરાર, હવે તમારા દિલને કરાર જ કરાર છે! એશ કરો!’
લિફ્ટમાં પ્રવેશીને બેકરાર આઠમા માળે આવેલી પોતાની ઓફિસમાં પહોંચ્યો. એરકન્ડિશન્ડ ઓફિસની આરામદાયક ચેરમાં બિરાજીને એણે સિગારેટનું પાકીટ હાથમાં લીધું. પાંચસો પંચાવન બ્રાન્ડની સિગાર સળગાવી. એક હજાર એક્સો અગિયાર બ્રાન્ડનો ધુમાડો કાઢીને હવામાં ફેંકયો. પછી ઘંટડી મારી. વિટ્ઠલ દોડી આવ્યો, ‘હુકમ, માલિક?’‘પેલી નવી છોકરી છે ને? શું નામ છે એનું? હજુ ચાર દિવસ પહેલાં જ નોકરીમાં રાખી છે...’
‘બિછાતબે’ન?’‘અરે, બહેન હોગી તેરી! જા, બહાર જઇને એને અંદર મોકલ! કામ પર રાખી જ છે, તો હવે કામ લેવાનું શરૂ કરવું પડશે ને?’ કહીને બેકરાર બદમાશીભર્યું હસ્યો. વિટ્ઠલ એનો વફાદાર પટાવાળો હતો. માલિકની તમામ બદમાશીઓનો એ ખામોશ રાઝદાર હતો. એ સમજી ગયો કે પહેલાંની તમામ છોકરીઓની જેમ આ નવી છોકરીનું પણ હવે આવી બન્યું સમજવું.
થોડીવારમાં બિછાત આવી. ‘મેં આઇ કમ ઇન, સર?’ કહીને ઊભી રહી. બેકરાર મોંમાંથી ધુમાડો અને આંખોમાંથી વિકાર છોડતો એને તાકી રહ્યો.‘વાહ! આ વાયોલેટ રંગનું સ્કર્ટ અને આ બ્લૂ ટી-શર્ટ તમને ખૂબ શોભે છે. પણ એક સજેશન આપું? આ સ્કર્ટ જરાક લાંબું છે, એને બદલે જો ચાર-પાંચ ઇંચ જેટલું ટૂંકું હોત... તો...! આવું મારે એટલા માટે કહેવું પડે છે... કારણ કે... યુ હેવ ગોટ એ બ્યુટિફુલ પેર ઓફ લેગ્ઝ...’ બેકરારની નજર જાણે ભાલાની જેમ સ્કર્ટની આરપાર બિછાતની પુષ્ટ, ગૌર જંઘાઓને વીંધી રહી હતી!
‘થેન્ક યુ, સર!’ મનમાં ઊભરતી ચીડને શમાવીને બિછાતે વાત બદલાની કોશિશ કરી, ‘આપ મને અંદર બોલાવી... કંઇ કામ હતું, સર?’‘યસ, કામ હોય ત્યારે જ તમને અંદર બોલાવ્યાં હશે ને! બટ ટેલ મી વન થિંગ, તમને એ વાતની ખબર છે કે ‘કામ’ શબ્દના કેટલા અર્થ નીકળે છે?’ બેકરાર કામેચ્છાભર્યું હસ્યો.
‘નો, સર!’ બિછાત સમજી ગઇ હોવા છતાં અજાણી બની ગઇ.‘નાઇસ! મને આ ગમ્યું. આઇ લાઇક સચ રો સ્ટફ! મને આવી છોકરીઓ પસંદ છે જેમને બધું એકડે એકથી શીખવવું પડતું હોય. મને કોરી સ્લેટ ઉપર અક્ષરો પાડવા ગમે છે. ચાલો, હું તમને ‘હોમવર્ક’ આપું છું, આવતી કાલ સુધીમાં તમારે એ શીખી લાવવાનું છે કે ‘કામ’ શબ્દના જુદા-જુદા કેટલા અર્થો થાય છે! યુ કેન ગો નાઉ!’ બેકરારે પ્રારંભિક ‘ડોઝ’ પૂરો કરીને શિકારને વિદાય આપી દીધી. એ પીઢ શિકારી હતો અને એને ખબર હતી કે નવી છોકરીને પહેલી મુલાકાતમાં ‘ઓવરડોઝ’ ન આપવો જોઇએ.
બિછાત નવી ભલે હતી, પણ ચાલાક હતી. એ પણ સમજી ગઇ હતી કે એના બોસના મનમાં શું ચાલી રહ્યું હતું! એ ચારિત્રયની બાબતમાં શુદ્ધ હતી, એનું ચાલતું તો એ જ સમયે એણે બેકરારના ગાલ પર તમાચો ઝીંકીને નોકરી છોડી દીધી હોત. પરંતુ એ મજબૂરીની કૂખમાંથી જન્મેલું સૌંદર્ય હતું. ઘરે ખાટલામાં ખાંસતો બાપ એના ગોરા-ગોરા પગમાં પડેલી બેડી જેવો હતો, કૃશકાય મા એની નાજુક કલાઇમાં પડેલી હાથકડી જેવી હતી અને નાનાં ભાઇ-બહેન એને કોઇ પણ ખુમારીભર્યું પગલું ભરતાં અટકાવી રહ્યા હતા.
બે દિવસ શાંતિથી પસાર થયા, ત્રીજા દિવસે બેકરારે ફરી પાછો એની બદદાનતનો પટારો ખોલી નાખ્યો, ‘બિછાત, મેં તમને કેટલો પગાર આપવાનું કબૂલ્યું છે? આઇ થિંક, પાંચ હજાર!’‘યસ, સર!’‘બહુ નાની રકમ કે’વાય, નહીં? આટલામાં તો આવી મોંઘવારીમાં શું થાય!’‘જી!’ બિછાતની છઢ્ઢી ઇન્દ્રિય એને કહેતી હતી કે માલિકની વાત કઇ દિશામાં જઇ રહી હતી.
‘પણ શું કરું? ઓફિસમાં તમારા ભાગે આવતું કામ પણ સાવ ઓછું છે. આટલા કામના બદલામાં પાંચ હજારનો પગાર પણ વધારે કે’વાય. આપણે એક કામ કરીએ, હું તમારો પગાર પણ વધારી આપું અને કામ પણ...’‘જી, હું સમજી નહીં, સર!’‘સમજાવું! મારે બિઝનેસ મિટિંગ માટે દર મહિને ચાર-પાંચ વાર બહારગામ જવું પડે છે. મુંબઇ, ચેન્નઇ, કોલકાતા, દિલ્હી...! મને એકલા હાથે આ બધું સંભાળવામાં બહુ તકલીફો પડે છે. વ્હાય ડોન્ટ યુ કમ વિથ મી?’‘સર, હું આપની સાથે કેવી રીતે આવી શકું?’
‘આવી શકાય... અને... આવવું પડે, જો કારકિર્દીમાં પ્રગતિ કરવી હોય તો! તમને તકલીફ નહીં પડવા દઉં. મારી સાથે જ ફ્લાઇટમાં પ્રવાસ કરવાનો. હું જે હોટલમાં ઊતરું ત્યાં જ તમારે પણ રહેવાનું. લંચ ડિનર બધું સાથે જ...! અને તમારો પગાર પણ પાંચને બદલે પંદર હજાર થઇ જશે.’
‘સર, મારા જેવી સામાન્ય છોકરી માટે આપ આટલો બધો ખર્ચ કરશો?’‘ત્યાં જ તારી ભૂલ થાય છે, બે વાતની ચોખવટ કરી લઉં. પહેલી વાત કે તું સામાન્ય છોકરી નથી. તું કેટલી સુંદર છે એ મને નક્કી કરવા દે! બીજી વાત, હું પૈસા વાપરી જાણું છું તેમ બચાવી પણ જાણું છું.’
‘એ કેવી રીતે?’‘જે હોટલમાં આપણે રોકાઇશું, ત્યાં રૂમના ભાડા ‘અધધધ’ જેવા હશે. હું એમાં કરકસર કરીશ. બે રૂમને બદલે એક જ રૂમ...!’ પછી તરસ્યા હોઠો પર લાલચભરી જીભ ફેરવીને કહી દીધું, ‘મને ખબર છે કે તને આ વાત કદાચ નહીં ગમે, પણ બિછાત, હું તારા ઘરની પરિસ્થિતિ વિશે સંપૂર્ણ માહિતી મેળવી ચૂકયો છું.
મારી વાત ન માનવા માટે તારી પાસે કોઇ ગુંજાઇશ નથી. આ એક સોદો છે, પેપર કરન્સીના બદલામાં લેધર કરન્સીનો સોદો. ધનવાન પુરુષો પાસે કરન્સી નોટ્સ હોય છે અને મજબૂર છોકરીઓ પાસે સુંવાળી ત્વચા. આ ત્વચા ઉર્ફે ચામડી ઉર્ફે લેધર એ વિશ્વનું સૌથી મૂલ્યવાન ચલણ ગણાય છે. સો બી રેડી, બિછાત, આ વીક એન્ડમાં તારે મારી સાથે આવવાનું છે.’
બિછાત માથું હલાવીને નીકળી ગઇ. એ મજબૂર હતી, પોતાની નજર સામે જાતને બરબાદ થતી જોઇ શકતી હતી, પણ એને અટકાવી શકતી ન હતી. એણે પોતાની જિંદગીને નસીબના હવાલે કરી દીધી. હવે માત્ર વિધાતા જ એને બચાવી શકે, બીજુ કોઇ નહીં!
*** *** ***
‘બેટા, તું જન્મ્યો એની પહેલાં અમારે એક દીકરી પણ હતી, તારી મોટી બહેન! યાદ છે તને?’ વીક એન્ડના આગલા દિવસે બેકરાર એના પપ્પા સાથે બેઠો હતો, ત્યારે વૃદ્ધ બાપે વાત કાઢી.‘હા, આછું-આછું યાદ આવે છે મને. અમારી વચ્ચે દસ-બાર વરસનો તફાવત હતો. બધું તો યાદ નથી, પણ એટલું યાદ છે કે પિન્કીદીદી દેખાવમાં બહુ સુંદર હતી અને અઢારેક વરસની ભરજુવાનીમાં અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામી..’
‘એ અકસ્માત નહોતો, દીકરા, આપઘાત હતો. ત્યારે આપણી સ્થિતિ કંગાળ હતી. પિન્કી અને તારા અભ્યાસ માટેના પૈસાયે મારી પાસે ન હતા. પિન્કી ભણવાની સાથે એક ખાનગી કંપનીમાં પાર્ટટાઇમ નોકરી કરતી હતી. એમાં એના માલિકે એક દિવસ લાગ જોઇને એને...! પિન્કી બહુ સારી છોકરી હતી, બેટા! ઘરે આવવાને બદલે ટ્રેનના પાટા ઉપર જઇને સૂઇ ગઇ. આટલા વરસે પાછી મને એ યાદ આવી ગઇ. શા માટે એ કહું? આજે બપોરે હું તારી ઓફિસમાં આવ્યો હતો.
તું હાજર ન હતો. બહાર એક છોકરી બેઠી હતી. બિછાત નામની. મેં એને પહેલીવાર જોઇ. પણ હું જોતો જ રહી ગયો. એ જ નાક-નકશો. એ જ આંખો. એ જ ભોળપણ. બીજી પિન્કી જોઇ લો! દીકરા, તને એક જ ભલામણ કરું છું, એ છોકરીના રૂપમાં આપણી પિન્કી પાછી આવી છે. એને સાચવજે! આટલું કહીને પિતા રડી પડ્યા. બેકરારે ત્યારે ને ત્યારે ફોન લગાડ્યો, ‘બિછાત, મને માફ કરજે, બે’ન! તારે માત્ર ઓફિસ વર્ક જ કરવાનું રહેશે. તને પૂરતો પગાર આપવામાં આવશે. આજ પછી માત્ર તું જ નહીં, ઓફિસમાં કામ કરતી તમામ બહેનો મારે મન... પિન્કી દીદી...’
બેકરાર બિલવાણી શાનદાર કારમાંથી શાનદાર સૂટ-બૂટ સાથે શાનપૂર્વક નીચે ઊતર્યો, એક ગર્વભરી નજર એણે ઊભી કરેલી કંપનીના બોર્ડ તરફ ફેંકી, પછી બબડ્યો: ‘બિલવાણી ઇન્ડસ્ટ્રીઝ પ્રા. લિમિટેડ!’ આજથી માત્ર છ વરસ પહેલાં આ જગ્યાએ અઢીસો ફીટની ઓરડીમાં મેં ટ્રેડિઁગનો કક્કો ઘૂંટવાની શરૂઆત કરેલી, આજે વાર્ષિક અઢી હજાર કરોડનું ટર્નઓવર ધરાવતી વિશાળ કંપનીનો માલિક બની ગયો છું. યસ, ધીસ ઇઝ સમ એચિવમેન્ટ! મિ. બેકરાર, હવે તમારા દિલને કરાર જ કરાર છે! એશ કરો!’
લિફ્ટમાં પ્રવેશીને બેકરાર આઠમા માળે આવેલી પોતાની ઓફિસમાં પહોંચ્યો. એરકન્ડિશન્ડ ઓફિસની આરામદાયક ચેરમાં બિરાજીને એણે સિગારેટનું પાકીટ હાથમાં લીધું. પાંચસો પંચાવન બ્રાન્ડની સિગાર સળગાવી. એક હજાર એક્સો અગિયાર બ્રાન્ડનો ધુમાડો કાઢીને હવામાં ફેંકયો. પછી ઘંટડી મારી. વિટ્ઠલ દોડી આવ્યો, ‘હુકમ, માલિક?’‘પેલી નવી છોકરી છે ને? શું નામ છે એનું? હજુ ચાર દિવસ પહેલાં જ નોકરીમાં રાખી છે...’
‘બિછાતબે’ન?’‘અરે, બહેન હોગી તેરી! જા, બહાર જઇને એને અંદર મોકલ! કામ પર રાખી જ છે, તો હવે કામ લેવાનું શરૂ કરવું પડશે ને?’ કહીને બેકરાર બદમાશીભર્યું હસ્યો. વિટ્ઠલ એનો વફાદાર પટાવાળો હતો. માલિકની તમામ બદમાશીઓનો એ ખામોશ રાઝદાર હતો. એ સમજી ગયો કે પહેલાંની તમામ છોકરીઓની જેમ આ નવી છોકરીનું પણ હવે આવી બન્યું સમજવું.
થોડીવારમાં બિછાત આવી. ‘મેં આઇ કમ ઇન, સર?’ કહીને ઊભી રહી. બેકરાર મોંમાંથી ધુમાડો અને આંખોમાંથી વિકાર છોડતો એને તાકી રહ્યો.‘વાહ! આ વાયોલેટ રંગનું સ્કર્ટ અને આ બ્લૂ ટી-શર્ટ તમને ખૂબ શોભે છે. પણ એક સજેશન આપું? આ સ્કર્ટ જરાક લાંબું છે, એને બદલે જો ચાર-પાંચ ઇંચ જેટલું ટૂંકું હોત... તો...! આવું મારે એટલા માટે કહેવું પડે છે... કારણ કે... યુ હેવ ગોટ એ બ્યુટિફુલ પેર ઓફ લેગ્ઝ...’ બેકરારની નજર જાણે ભાલાની જેમ સ્કર્ટની આરપાર બિછાતની પુષ્ટ, ગૌર જંઘાઓને વીંધી રહી હતી!
‘થેન્ક યુ, સર!’ મનમાં ઊભરતી ચીડને શમાવીને બિછાતે વાત બદલાની કોશિશ કરી, ‘આપ મને અંદર બોલાવી... કંઇ કામ હતું, સર?’‘યસ, કામ હોય ત્યારે જ તમને અંદર બોલાવ્યાં હશે ને! બટ ટેલ મી વન થિંગ, તમને એ વાતની ખબર છે કે ‘કામ’ શબ્દના કેટલા અર્થ નીકળે છે?’ બેકરાર કામેચ્છાભર્યું હસ્યો.
‘નો, સર!’ બિછાત સમજી ગઇ હોવા છતાં અજાણી બની ગઇ.‘નાઇસ! મને આ ગમ્યું. આઇ લાઇક સચ રો સ્ટફ! મને આવી છોકરીઓ પસંદ છે જેમને બધું એકડે એકથી શીખવવું પડતું હોય. મને કોરી સ્લેટ ઉપર અક્ષરો પાડવા ગમે છે. ચાલો, હું તમને ‘હોમવર્ક’ આપું છું, આવતી કાલ સુધીમાં તમારે એ શીખી લાવવાનું છે કે ‘કામ’ શબ્દના જુદા-જુદા કેટલા અર્થો થાય છે! યુ કેન ગો નાઉ!’ બેકરારે પ્રારંભિક ‘ડોઝ’ પૂરો કરીને શિકારને વિદાય આપી દીધી. એ પીઢ શિકારી હતો અને એને ખબર હતી કે નવી છોકરીને પહેલી મુલાકાતમાં ‘ઓવરડોઝ’ ન આપવો જોઇએ.
બિછાત નવી ભલે હતી, પણ ચાલાક હતી. એ પણ સમજી ગઇ હતી કે એના બોસના મનમાં શું ચાલી રહ્યું હતું! એ ચારિત્રયની બાબતમાં શુદ્ધ હતી, એનું ચાલતું તો એ જ સમયે એણે બેકરારના ગાલ પર તમાચો ઝીંકીને નોકરી છોડી દીધી હોત. પરંતુ એ મજબૂરીની કૂખમાંથી જન્મેલું સૌંદર્ય હતું. ઘરે ખાટલામાં ખાંસતો બાપ એના ગોરા-ગોરા પગમાં પડેલી બેડી જેવો હતો, કૃશકાય મા એની નાજુક કલાઇમાં પડેલી હાથકડી જેવી હતી અને નાનાં ભાઇ-બહેન એને કોઇ પણ ખુમારીભર્યું પગલું ભરતાં અટકાવી રહ્યા હતા.
બે દિવસ શાંતિથી પસાર થયા, ત્રીજા દિવસે બેકરારે ફરી પાછો એની બદદાનતનો પટારો ખોલી નાખ્યો, ‘બિછાત, મેં તમને કેટલો પગાર આપવાનું કબૂલ્યું છે? આઇ થિંક, પાંચ હજાર!’‘યસ, સર!’‘બહુ નાની રકમ કે’વાય, નહીં? આટલામાં તો આવી મોંઘવારીમાં શું થાય!’‘જી!’ બિછાતની છઢ્ઢી ઇન્દ્રિય એને કહેતી હતી કે માલિકની વાત કઇ દિશામાં જઇ રહી હતી.
‘પણ શું કરું? ઓફિસમાં તમારા ભાગે આવતું કામ પણ સાવ ઓછું છે. આટલા કામના બદલામાં પાંચ હજારનો પગાર પણ વધારે કે’વાય. આપણે એક કામ કરીએ, હું તમારો પગાર પણ વધારી આપું અને કામ પણ...’‘જી, હું સમજી નહીં, સર!’‘સમજાવું! મારે બિઝનેસ મિટિંગ માટે દર મહિને ચાર-પાંચ વાર બહારગામ જવું પડે છે. મુંબઇ, ચેન્નઇ, કોલકાતા, દિલ્હી...! મને એકલા હાથે આ બધું સંભાળવામાં બહુ તકલીફો પડે છે. વ્હાય ડોન્ટ યુ કમ વિથ મી?’‘સર, હું આપની સાથે કેવી રીતે આવી શકું?’
‘આવી શકાય... અને... આવવું પડે, જો કારકિર્દીમાં પ્રગતિ કરવી હોય તો! તમને તકલીફ નહીં પડવા દઉં. મારી સાથે જ ફ્લાઇટમાં પ્રવાસ કરવાનો. હું જે હોટલમાં ઊતરું ત્યાં જ તમારે પણ રહેવાનું. લંચ ડિનર બધું સાથે જ...! અને તમારો પગાર પણ પાંચને બદલે પંદર હજાર થઇ જશે.’
‘સર, મારા જેવી સામાન્ય છોકરી માટે આપ આટલો બધો ખર્ચ કરશો?’‘ત્યાં જ તારી ભૂલ થાય છે, બે વાતની ચોખવટ કરી લઉં. પહેલી વાત કે તું સામાન્ય છોકરી નથી. તું કેટલી સુંદર છે એ મને નક્કી કરવા દે! બીજી વાત, હું પૈસા વાપરી જાણું છું તેમ બચાવી પણ જાણું છું.’
‘એ કેવી રીતે?’‘જે હોટલમાં આપણે રોકાઇશું, ત્યાં રૂમના ભાડા ‘અધધધ’ જેવા હશે. હું એમાં કરકસર કરીશ. બે રૂમને બદલે એક જ રૂમ...!’ પછી તરસ્યા હોઠો પર લાલચભરી જીભ ફેરવીને કહી દીધું, ‘મને ખબર છે કે તને આ વાત કદાચ નહીં ગમે, પણ બિછાત, હું તારા ઘરની પરિસ્થિતિ વિશે સંપૂર્ણ માહિતી મેળવી ચૂકયો છું.
મારી વાત ન માનવા માટે તારી પાસે કોઇ ગુંજાઇશ નથી. આ એક સોદો છે, પેપર કરન્સીના બદલામાં લેધર કરન્સીનો સોદો. ધનવાન પુરુષો પાસે કરન્સી નોટ્સ હોય છે અને મજબૂર છોકરીઓ પાસે સુંવાળી ત્વચા. આ ત્વચા ઉર્ફે ચામડી ઉર્ફે લેધર એ વિશ્વનું સૌથી મૂલ્યવાન ચલણ ગણાય છે. સો બી રેડી, બિછાત, આ વીક એન્ડમાં તારે મારી સાથે આવવાનું છે.’
બિછાત માથું હલાવીને નીકળી ગઇ. એ મજબૂર હતી, પોતાની નજર સામે જાતને બરબાદ થતી જોઇ શકતી હતી, પણ એને અટકાવી શકતી ન હતી. એણે પોતાની જિંદગીને નસીબના હવાલે કરી દીધી. હવે માત્ર વિધાતા જ એને બચાવી શકે, બીજુ કોઇ નહીં!
*** *** ***
‘બેટા, તું જન્મ્યો એની પહેલાં અમારે એક દીકરી પણ હતી, તારી મોટી બહેન! યાદ છે તને?’ વીક એન્ડના આગલા દિવસે બેકરાર એના પપ્પા સાથે બેઠો હતો, ત્યારે વૃદ્ધ બાપે વાત કાઢી.‘હા, આછું-આછું યાદ આવે છે મને. અમારી વચ્ચે દસ-બાર વરસનો તફાવત હતો. બધું તો યાદ નથી, પણ એટલું યાદ છે કે પિન્કીદીદી દેખાવમાં બહુ સુંદર હતી અને અઢારેક વરસની ભરજુવાનીમાં અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામી..’
‘એ અકસ્માત નહોતો, દીકરા, આપઘાત હતો. ત્યારે આપણી સ્થિતિ કંગાળ હતી. પિન્કી અને તારા અભ્યાસ માટેના પૈસાયે મારી પાસે ન હતા. પિન્કી ભણવાની સાથે એક ખાનગી કંપનીમાં પાર્ટટાઇમ નોકરી કરતી હતી. એમાં એના માલિકે એક દિવસ લાગ જોઇને એને...! પિન્કી બહુ સારી છોકરી હતી, બેટા! ઘરે આવવાને બદલે ટ્રેનના પાટા ઉપર જઇને સૂઇ ગઇ. આટલા વરસે પાછી મને એ યાદ આવી ગઇ. શા માટે એ કહું? આજે બપોરે હું તારી ઓફિસમાં આવ્યો હતો.
તું હાજર ન હતો. બહાર એક છોકરી બેઠી હતી. બિછાત નામની. મેં એને પહેલીવાર જોઇ. પણ હું જોતો જ રહી ગયો. એ જ નાક-નકશો. એ જ આંખો. એ જ ભોળપણ. બીજી પિન્કી જોઇ લો! દીકરા, તને એક જ ભલામણ કરું છું, એ છોકરીના રૂપમાં આપણી પિન્કી પાછી આવી છે. એને સાચવજે! આટલું કહીને પિતા રડી પડ્યા. બેકરારે ત્યારે ને ત્યારે ફોન લગાડ્યો, ‘બિછાત, મને માફ કરજે, બે’ન! તારે માત્ર ઓફિસ વર્ક જ કરવાનું રહેશે. તને પૂરતો પગાર આપવામાં આવશે. આજ પછી માત્ર તું જ નહીં, ઓફિસમાં કામ કરતી તમામ બહેનો મારે મન... પિન્કી દીદી...’
Subscribe to:
Posts (Atom)